အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း =အပိုင္း-၁

အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း

(စုေဆာင္းတင္ျပသူ- လင္းထက္ေဆြ)

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ( Sanskrit: महायान ) ဆိုသည္မွာ ေရွးေဟာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ေသာဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ႏွစ္ခု အနက္တစ္ခုျဖစ္သည္။ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ သည္ (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟု အနက္ အဓိပၸါယ္ရသည္။ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ကို တရုပ္ဘာသာစကားတြင္ဒရွန္း (大乘, Dàshèng ) ဂ်ပန္ ဘာသာ စကားတြင္ ဒိုင္ဂ်ိဳ (大乗, Daijō ) ကိုရီးယား ဘာသာစကားတြင္ ေဒးဆြန္း (대승, Dae-seung ) ဗီယက္နမ္ ဘာသာ စကားတြင္ဒိုင္ သြာ (Đại Thừa ) တိဗက္ ဘာသာစကားတြင္သဂ္ပခ်န္ပို ('theg-pa chen-po)  မြန္ဂိုလီးယား ဘာသာ စကားတြင္ ယီကီ ကိုလဂန္း (yeke kölgen) စသျဖင္႔ အသီးသီး ေခၚဆိုၾကေလသည္။

ဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ႏွစ္ခု တြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ပထ၀ီနယ္နမိတ္ အက်ယ္အ၀န္းအရေသာ္ လည္းေကာင္း လူဦးေရအရေသာ္လည္းေကာင္း ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ ထက္ ပိုလြန္ႀကီးမား ေသာ ဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ျဖစ္ေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ပ်ံ႕ႏွံ႔လြမ္းမိုးေသာ ေဒသမ်ာမွာ ေတာင္အာရွ ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ ဘူတန္ နီေပါ အိႏိၵယ အေရွ႕အာရွႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ တိဗက္ တရုပ္ ကိုရီးယား ဂ်ပန္ တိုင္၀မ္ စေသာ ႏိုင္ငံမ်ား အျပင္ အေနာက္ဖက္သို႕လားေသာ္ ကက္စပီယန္ပင္လယ္အတြင္းသို႔ ေဗာ္လဂါျမစ္ႀကီးစီး၀င္ရာေဒသတြင္ ရွိေသာ ရုရွႏြယ္ဖြား ကယ္လမြတ္လူမ်ိဳးမ်ားေနထိုင္ရာအရပ္ထိေအာင္ ျပန္႔ႏွံ႔ထြန္းကားေနေသာ ဗုဒၶဘာသာ ဂိုဏ္းႀကီး ျဖစ္သည္။

မဟာယာန ၏ေ၀ါဟာရရင္းျမစ္

မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ကို ၾကာပန္းသုတၱန္ (သဒၶမၼပု႑ရိသသုတၱန္) တြင္ စတင္ ေတြ႕ ရွိေၾကာင္း ပညာရွင္တို႕ သတ္မွတ္ၾကသည္။ ေဆရွီ ကာရာရွီးမား (Seishi Karashima) ၏ အလိုအရ ဘီစီ (၁) ရာစုခန္႔ က ျပာကရစ္ဘာသာျဖင္႔ေရးသားထားေသာ ၾကာပန္းသုတၱန္ (သဒၶမၼပု႑ရိသသုတၱန္) တြင္ ေတြ႕ ရေသာ စကားလံုးမွာ မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) မဟုတ္ပဲ မဟာဥာဏ (ႀကီးျမတ္ေသာဥာဏ္ပညာ) ဟူေသာ စကားလံုးသာျဖစ္ၿပီး တစ္ျဖည္းျဖည္းေရြ႕ေလ်ာကာ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႔ ေၾကာင္းဆိုပါသည္။[1]

မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ သည္ အျမတ္ဆံုးေသာ ေဗာဓိဥာဏ္ ကို ရည္စူး က်င္႔ႀကံ ေသာ ေဗာဓိသတၱ (ဗုဒၶ အေလာင္းေတာ္) မ်ား၏ က်င္႕ စဥ္ ကို ရည္ညြန္းေလသည္။ ေဗာဓိသတၱ (ဗုဒၶ အေလာင္းေတာ္) မ်ား၏ က်င္႕ စဥ္ ဟူသည္ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် သာ မဟုတ္ပဲ ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါ အေပါင္း၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အေတြက္ ပါ ရည္စူး ကာ ပါရမီမ်ား ျဖည္႔က်င္႕ ေသာ လမ္းစဥ္ျဖစ္ေသာ ေၾကာင္႕ မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟု ေခၚဆိုျခင္း ျဖစ္သည္။

မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ႏွင္႔ အတူ ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရလည္း ရွိသည္။ ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟူသည္မွာ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် ရည္စူး က်င္႔ႀကံေသာ သာ၀ကလမ္းစဥ္ (သာ၀ကယာန) ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶလမ္းစဥ္ (ပေစၥကဗုဒၶယာန) တို႔ ကို ရည္ညြန္းေလသည္။

ေရွးအခါက ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ ကို မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ႏိုင္းယွဥ္ခြဲျခားလ်က္ ဟီနယာန ဗုဒၶဘာသာ ဟု ေရးသားေလ႔ ရွိၾကသည္ မွာ မမွန္ကန္ေခ်။ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ သည္ သာ၀ကလမ္းစဥ္ (သာ၀ကယာန) ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶလမ္းစဥ္ (ပေစၥကဗုဒၶယာန) တို႔ အျပင္ သမၼာသမၺဳဒၶလမ္းစဥ္ (ဗုဒၶယာန) ကိုပါ ေဟာၾကားေသာ ေၾကာင္႔ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ ကို ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ႏွင္႔ ထပ္တူျပဳ ျခင္းမွာ မွားယြင္းသည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အျမင္တြင္ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် ရည္စူး က်င္႔ႀကံေသာ ဘာသာေရးက်င္႔စဥ္မွန္သမွ်ကို ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟု သတ္မွတ္မည္သာျဖစ္ပါသည္။

ေဒါက္တာ ဟီရုမိုတို မိဇူမို ရဲ႕ အျမင္။ (ဟီနယာန မဟာယာန ကြာျခားမႈ ၆ခ်က္)

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ ႀကီးျမတ္မႈကို ပန္းတိုင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ၊ဒႆနအျမင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ၊ က်င္႕စဥ္၏ ႀကီးျမတ္မႈ တို႔အားျဖင္႔လည္း အနက္၀ိၿဂိဳဟ္ျပဳၾကေသးသည္။

(၁) ပန္းတိုင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ မိမိအပါအ၀င္ ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအလံုးတို႔၏ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရးကို ပန္းတိုင္အျဖစ္ ဦတည္ေသာေၾကာင္႔ျဖစ္သည္။

(၂) ဒႆနအျမင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ရုပ္နာမ္ ဓမၼ သခၤါရ ႏွင္႔ အသခၤတဓမၼတို႔၏ လကၡဏ၊ရသ၊ကိစၥ။သတၱိ၊ပကတိ၊ သဘာ၀၊ နိယာမ၊ ကာရဏ၊ နိႆတၱ၊ အနတၱ၊ သမၼဳတိ၊ပ႐မတၳ စသည္တို႔ကို ရႈပြားဆင္ျခင္၍၊ စူးစမ္း၍၊ ထြင္းေဖာက္၍ အႏၱိမသစၥာႏွင့္ မဟာသႏိၲသုခကို ေဖၚထုတ္ရာတြင္ အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈကို ပုဂၢလသုညတာတြင္ရပ္တန္႔မေနမူပဲ ဓမၼသဘာ၀အားလံုးတို႔၏အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈ (ဓမၼသုညတာ) သေဘာႏွင္႔ သိအပ္ေသာ ေဥယ်ဓမ္တရားဟူသမွ်၏အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈသေဘာ (အစၥႏၱသုညတာ) အထိ အျမင္ေပါက္ အသိဥာဏ္သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္မႈ ကို ျဖစ္ေစေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္သည္။

(၃) က်င္႕စဥ္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ေဗာဓိသတၱ၏ ပါရမီမဂ္လမ္းစဥ္ကို ေဟာၾကားသျဖင္႔ ဘုရားရွင္၏ အတုမရွိေသာ ရုပကာယေတာ္ကိုေရာက္ရွိရန္အတြက္ ပုညသမၻာရတရားမ်ားျဖည္႔ဆည္းရျခင္း

ဘုရားရွင္၏ အတုမရွိေသာ နာမကာယေတာ္ကိုေရာက္ရွိရန္အတြက္ ဥာဏသမၻာရတရားမ်ားျဖည္႔ဆည္းရျခင္း ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအားလံုးတို႔၏ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရး ကို ေခ်ခၽြတ္ရေသာအခါ၀ယ္ ေ၀ေနယ်တို႔၏ ၀ါသနာ စရိုက္ အလိုက္ သင္႔ေလွ်ာ္ေသာ က်င္႔စဥ္ အထူးထူးအျပားျပားကို ေဟာၾကားႏိုင္ျခင္းေၾကာင္႔ျဖစ္ေလသည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာပညာရွင္ ေဒါက္တာ ဟီရုမိုတို မိဇူမို ၏ အျမင္အရ ဟီနယာန ႏွင္႔ မဟာယာန ကြာျခားမႈ ၆ခ်က္ကို ေအာက္ပါအတိုင္း အက်ဥ္းအားျဖင္႔ေတြ႔ရသည္။ အက်ယ္ဖြင္႔ဆိုမႈမ်ားကို ေနာက္ပိုင္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အယူအဆေရးရာမ်ားအပိုင္းတြင္ ရွင္းလင္းေဖာ္ျပမည္ ျဖစ္ပါသည္။

	ဟီနယာန	မဟာယာန
၁	ပန္းတိုင္=ရဟႏၱာျဖစ္ျခင္း	ပန္းတိုင္=ေဗာဓိသတၱမွသည္ ဘုရားျဖစ္ျခင္း
၂	ကံ-သံသရာကို အဆိုးျမင္ (ပ်င္းမုန္းၿငီးေငြ႕ျခင္း)	ကံ-သံသရာကို အေကာင္းျမင္ (ပါရမီျဖည္႔ျခင္း)
၃	တစ္ဦးခ်င္းလြတ္ေျမာက္မႈ သို႔ ဦးတည္	ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအမ်ားစု လြတ္ေျမာက္မႈ သို႔ ဦးတည္
၄	တရားေသ က်မ္းဂန္ ၀ါဒ	လြတ္လပ္ ဖန္တီးမႈ ၀ါဒ
၅	ပရိယတၱိ ဦးစားေပး	ပဋိပတၱိ ဦးစားေပး
၆	ရဟန္းဘ၀ ဦးစားေပး	ရဟန္းဘ၀ အျပင္ ဥပသကာေဗာဓိသတၱဘ၀ ဦးစားေပး

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ စတင္ျမစ္ဖ်ားခံရာ

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ စတင္ျဖစ္ထြန္းရာႏွင္႔ ပတ္သက္ ၍ သုေတသီပညာရွင္မ်ား ယခုတိုင္ သေဘာတူညီေသာ အျမင္ကို မရႏိုင္ၾကေသးပါ။ အေစာဆံုးေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ အျမင္မ်ားအရ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဟီနယာနဂုိဏ္းမ်ား ကြဲထြက္ေသာ အခ်ိန္ကာလတြင္ ယင္း ဟီနယာနဂုိဏ္းမ်ား ႏွင္႔ အၿပိဳင္ ေပၚေပါက္လာေသာ ဂုိဏ္း ျဖစ္ေၾကာင္းဆို ၾကေလသည္။ စင္စစ္အားျဖင္႔ ေထရ၀ါဒ ႏွင္႔ ႏိုင္းယွဥ္ပါက မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ မည္သည္႔ အခါကမွ အယူူ၀ါဒေရးရာ အရ တစည္းတစ္လံုးတည္း တည္ရွိခဲ႔ သည္မဟုတ္ေခ်။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ သီးျခားဂိုဏ္း တစ္ခု အျဖစ္ထက္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ အေရာင္အေသြးအမ်ိဳးမ်ိဳး ေလာကအျမင္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ပါ၀င္ေသာ ဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ တစ္ခု ဟု ဆုိပါက ပိုၿပီး မွန္ကန္ေပလိမ္႔မည္။

ေထရ၀ါဒ၏ သာသနာသမိုင္းဆိုင္ရာစာေပအေထာက္အထားမ်ားအရ သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၁၀၀၊ ခရစ္မေပၚမီ ( ဘီ၊စီ ) ၃၈၇ အေရာက္တြင္ ေ၀သာလီျပည္ ၀ဇိၨတိုင္းသား ရဟန္းတို႔သည္ ၀ိနည္းေတာ္ႏွင္႔ မညီေသာ အဓမၼ၀တၱဳ ၁၀ ပါး ( ဒသ၀တၱဳက )အက်င္႔ က်င္႔ၾကံျပဳမူလာၾကသည္။ ထိုအခါ ဓမၼ၀ါဒီမေထရ္တို႔သည္ အဓမၼ၀ါဒီတို႔၏ ၀ိနည္းေဒသနာ ျပဳျပင္က်င္႔သုံးမူ႕ကို ပယ္႐ွားလိုေသာေၾကာင္႔လည္းေကာင္း၊ ဓမၼ၀ါဒီကို က်စ္လ်စ္ခိုင္မာေစလိုေသာေၾကာင္႔လည္းေကာင္း သံဂါယနာတင္ရန္ စီမံၾကရျပန္သည္။

ထိုသံဂါယနာတင္ပြဲကို ႐ွင္အာနႏၵာ၏ တပည္႔သာ၀ကႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ သက္ေတာ္ ၁၈၀ ႐ွိ အ႐ွင္ေရ၀တမေထရ္၊ အ႐ွင္သဗၺကာမိမေထရ္၊ အ႐ွင္သာဠမေထရ္၊ အ႐ွင္ခုဇၨေသာဘိတမေထရ္ အ႐ွင္မဟာယသမေထရ္၊ အ႐ွင္သမၻဴလမေထရ္တို႔သည္လည္းေကာင္း၊ အ႐ွင္အႏု႐ုဒၶါ၏ တပည္႔သာ၀ကႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ အ႐ွင္၀ိသဘဂါမိမေထရ္၊ အ႐ွင္သုမနမေထရ္တို႔သည္လည္းေကာင္း ဒုတိယသံဂါယနာတင္ပြဲအတြက္ ဦးေဆာင္ဦး႐ြက္ျပဳသူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ထိုအထဲမွ အခ်ဳိ႕မေထရ္တို႔သည္ ဗုဒၶဘုရား႐ွင္ကို ေတြ႕ၾကဳံ ဖူးျမင္ခဲ႔ရသူမ်ားျဖစ္သည္ ဟု အဆိုရွိေလသည္။

အထက္ပါ မေထရ္တို႔အထဲက အ႐ွင္မဟာယသမေထရ္ကို အမွဴးထား၍ ရဟႏၲာ ၇၀၀ တို႔သည္ ေ၀သာလီျပည္ ၀ါဠိကာ႐ုံေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၌ ၈ လတိုင္တိုင္ ဒုတိယအႀကိမ္ သံဂါယနာတင္ပြဲကို က်င္းပၾကသည္။ ၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား သည္ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္း အျဖစ္သီး ျခားခြဲ ထြက္ ခဲ႔ၾကသည္ဟုဆိုပါသည္ ။မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ၏ ေရွ ႔ေဆာင္လမ္းျပမွူေၾကာင္႔ ဂိုဏ္းကြဲမ်ား ဆက္ကာဆက္ကာ ေပၚထြက္ခဲ႔သည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ ဂိုဏ္းကြဲ ၅ခု ထြက္ေပၚခဲ႔၍ ေထရ၀ါဒမွ ၁၁ ဂိုဏ္း ကြဲ ထြက္ျပန္သည္။ ဂိုဏ္းကြဲ အေသး အဖြဲ႔မ်ားကိုပါ ထည္႔သြင္းေရတြက္ပါက သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း ၃၀ အထက္ အကြဲ အျပဲေခတ္စားခဲ႔ သည္။

သို႔ရာတြင္ ေထရ၀ါဒမဟုတ္ေသာ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းခြဲမ်ား၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္မူ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္း အျဖစ္သီး ျခားျဖစ္ေပၚလာရျခင္းမွာ ေ၀သာလီျပည္ဒုတိယသံဂါယနာတင္ပြဲ အၿပီး ဆယ္စုႏွစ္အနည္းငယ္အၾကာတြင္  ပါဋလိပုတ္ၿမိဳ႕တြင္ က်င္းပခဲ႔ေသာ သံဃအစည္းအေ၀းႀကီးတြင္မဟာေဒ၀အမည္ရွိေသာ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးတင္ျပေသာ အခ်က္(၅)ခ်က္ေၾကာင္႔ျဖစ္သည္ ဟုဆို၏။ ယင္းအခ်က္မ်ားမွာ အဓိကအားျဖင္႔ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၏ တရားသိရွိမႈ ကိေလသာစင္ၾကယ္မႈတို႔ ႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ အခ်က္မ်ားသာျဖစ္၏။ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၏ တရားသိရွိမႈ ကိေလသာစင္ၾကယ္မႈတို႔ သည္ အကန္႕အသတ္ရွိေၾကာင္း မျပည္႕စံုေသးေၾကာင္း ျပန္လည္ေရြ႕ေလ်ာႏိုင္ေၾကာင္းတို႔ႏွင္႔ ပတ္သက္ေသာ ျငင္းခံုမႈမ်ား သံသယ ျဖစ္မႈမ်ား ႏွင္႕သက္ဆိုင္၏။ မဟာေဒ၀၏အခ်က္(၅)ခ်က္ ကို လက္ခံသူ သံဃာ အမ်ားစုက မိမိတို႔ကိုယ္ကို မဟာသံဃိကဂိုဏ္း အျဖစ္ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ႕ၾကၿပီး လက္မခံသူသံဃာတို႔က မိမိတို႔ကိုယ္ကို ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း (Sthaviravadins) အျဖစ္ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ႕ၾကသည္ဟုဆိုပါသည္။ ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း သည္ ေထရ၀ါဒအေနျဖင္႔ ျဖစ္ေပၚလာမည္႔ ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းျဖစ္ေလသည္။ ဤမွတ္တမ္းမ်ား အရ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း သည္ ၀ိနည္းေတာ္ႏွင္႔ မညီေသာ အဓမၼ၀တၱဳ ၁၀ ပါး ( ဒသ၀တၱဳက )အက်င္႔ကို က်င္႔သံုးေသာ ၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား ႏွင္႕ ပတ္သက္ျခင္မရွိသည္႔ အျပင္ ၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား၏ အယူအဆမ်ားကိုလည္း ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း နည္းတူ ဆန္႕က်င္သူမ်ားျဖစ္သည္ဟု ဆိုပါသည္။[2]

မဟာသံဃိကဂိုဏ္း တြင္ ေရွးဦးမဟာယာနဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား (အထူးသျဖင္႔ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္အျဖစ္ယံုၾကည္ျခင္း) စတင္ေပၚေပါက္ေနၿပီျဖစ္ေသာ္လည္း မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ  မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႔သည္မဟုတ္ပါ။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းစာျဖစ္ေသာ မဟာ၀တၱဳ က်မ္း တြင္ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္ အသြင္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ ေထရ၀ါဒ၏ ကထာ၀တၳဳက်မ္းအလိုအရ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ၏ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္အျဖစ္ယံုၾကည္ျခင္း အယူအဆသည္ ပိဋကတ္လာ ျမတ္စြာဘုရားသည္ ေလာကတြင္ ေမြးဖြားခဲ႔ေသာ္လည္း ေလာကႏွင္႔ကပ္ၿငိမႈမရွိဟူေသာ ေဟာၾကားခ်က္ကို တိုက္ရိုက္အနက္ေကာက္ယူဖြင္႔ဆိုရာမွ ေပၚေပါက္လာေသာ အယူအဆ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ အလိုအရ--

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ ေလာကမွလြန္ေျမာက္ေသာ ေလာကုတၱရာျဖစ္

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ကာယ၀စီမေနာဟူသမွ် အၾကြင္းမဲ႔ သန္႕ရွင္းစင္ၾကယ္

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ရူပကာယေတာ္သည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ရူပကာယေတာ္သည္ ဖ်ားနာျခင္းမရွိ

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ အာယုသက္တမ္းသည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ဘုန္းတန္ခိုးအာႏုေဘာ္သည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ ေ၀ေနယ်တို႔ကို ကယ္တင္ရာတြင္ ေမာပန္းမႈ မရွိ ရပ္တန္႔မႈမရွိ

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ စိတ္ေတာ္သည္ သမာဓိတြင္ အၿမဲတည္ေန အိပ္စက္ျခင္းမရွိ

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ စိတ္ေတာ္သည္ စိတၱကၡဏတြင္ အလံုးစံုကို သိျမင္ႏိုင္

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ သကၤန္း ႏွင္႔ ပရိကၡရာတို႔သည္ ေလာကုတၱရာျဖစ္

·         ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ စင္စစ္ အိုျခင္း နာျခင္း ေသျခင္း မရွိ

ဤသို႔ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ေလာကုတၱရာျဖစ္ျခင္းအယူအဆသည္ ေနာင္ကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ဓမၼကာယ-သေမၻာဂကာယဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား ျဖစ္ေပၚလာရန္ တင္ႀကိဳလမ္းခင္းခဲ႔သည္ဟု ဆိုရေပမည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ သမိုင္းေၾကာင္း

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ သမိုင္းအခ်ိဳးအေကြ႕တြင္ ရုတ္တရက္ ေပၚေပါက္လာေသာ သီးျခားဂိုဏ္း တစ္ခု မဟုတ္ပဲ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာအတြင္း တစ္ျဖည္းျဖည္းတစ္ေရြ႕ေရြ႕ တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာေသာ ဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ တစ္ခုသာျဖစ္ေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈသည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ သုတၱန္တရားေတာ္မ်ား ႏွင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈ ႏွင္႔ အၿပိဳင္ ျဖစ္ေလသည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား အေစာဆံုး အေထာက္အထား ကို ခ၇စ္ႏွစ္ (၁) ရာစုကာလ ဟု သတ္မွတ္ရေသာ  ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ စတင္ေတြ႕ ရွိရေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔ သတ္မွတ္ၾကသည္။[3] ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ စတင္ေတြ႕ရေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ားမ်ား မွာ ေရွးဦးမူလ ဗုဒၶ၀ါဒအယူမ်ားႏွင္႔ မ်ားစြာ ကြာျခားျခင္းမရွိေသးပဲ ေဂါတမျမတ္စြာဘုရားရွင္၏ အတုကိုယူလွ်က္ ဘုရားျဖစ္ရန္ ဆုပန္က်င္႔ႀကံျခင္းဆိုင္ရာ အေၾကာင္းမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။ တစ္နည္းအားျဖင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဟူသည္မွာ ဗုဒၶဘာသာ အသစ္တစ္မ်ိဳးမဟုတ္မူပဲ ဗုဒၶဘာသာ၏ က်င္႔စဥ္ဟူသမွ်ကို တန္းကုန္ကမ္းကုန္႒ာန္ကုန္ေအာင္ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ရန္ ရည္သန္ျခင္းသာျဖစ္သည္ဟု ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ က ညႊန္ျပေလသည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တြင္ သီးျခား ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္ မရွိျခင္း ကလည္း ေရွးဦး မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈသည္ သီးျခား ဂိုဏ္းခြဲထြက္ေသာ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းခြဲ တစ္ခုမဟုတ္ေၾကာင္း ေပၚလြင္ထင္ရွားေနေလသည္။ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တြင္ က်င္႔သံုးေသာ ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္မ်ားမွာ တိဗက္ျပည္တြင္ မူလသဗၺတၱိ၀ါဒ ၀ိနည္း တရုပ္ ကိုရီးယား ဂ်ပန္ စသည္တို႔တြင္ ဓမၼဂုတၱက ၀ိနည္း တို႔ ကို လိုက္နာက်င္႔ သံုးေနၾကေၾကာင္းေတြ႕ ႏိုင္ပါသည္။

ခရစ္ႏွစ္ (ရ) ရာစုတြင္ အိႏိၷယသို႔ ေရာက္ခဲ႔ေသာ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ယိခ်င္ ၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္လည္း ဟီနယာန-မဟာယာန ရဟန္းေတာ္မ်ားအားလံုး ေက်ာင္းတိုက္တစ္ခုအတြင္းတြင္ အတူတူ သီတင္းသံုး ေနထိုင္ၾကေၾကာင္း တူညီေသာ ၀ိနည္းက်င္႕၀တ္ ကိုသာ လိုက္နာက်င္႔သံုးၾကေၾကာင္း ဂရုဓမၼသီလ-သစၥာေလးပါး မဂၢင္ရွစ္ပါး တို႔ ကို က်င္႔သံုးၾကရာတြင္ အတူတူ ျဖစ္ၾကေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားခဲ႔သည္။မဟာယာန ရဟန္းေတာ္မ်ား မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား ကို ေလ႔လာသင္ယူျခင္း ေဗာဓိသတၱမ်ားကို ကိုးကြယ္ပူေဇာ္ျခင္း ျပဳၾကၿပီး ဟီနယာနရဟန္းမ်ားက မူ ထိုကဲ႕သို႕ ျပဳလုပ္ျခင္းမရွိၾကေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္ဟု ဆိုပါသည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ အေစာဆံုးေတြ႕ရေသာ ေက်ာက္စာအေထာက္အထား မွာ ၅-၆ ရာစု ကာလျဖစ္သည္ကို္ေတြ႕ရ၏။ မထုရာ ေဒသတြင္ တူးေဖာ္ေတြ႔ရွိရေသာ ခရစ္ႏွစ္ (၁၈၀) ၀န္းက်င္ခန္႔ ဟုယူဆရေသာ အမိတာဘဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ တစ္ဆူတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ပတ္သက္ သည္႔ ေရွးအက်ဆံုးေတြ႔ရွိရေသာ ေက်ာက္စာအေရးအသားမ်ား ပါရွိ ေလသည္။(ဘုရင္ ဟုဗိရွက နန္းစံသက္ (၂၈) ႏွစ္တြင္ ထုလုပ္-ဟူေသာစာသားကို ျဗဟၼီ အကၡရာျဖင္႔ေရးထိုးထား သည္ကိုေတြ႕ရပါသည္(Mathura Museum)

ဗုဒၶဘာသာ သမိုင္းပညာရွင္ ဂရီဂိုရီ ရိႈပင္ (Gregory Schopen) ၏ သံုးသပ္ခ်က္အရဆို ရလွ်င္ ခရစ္ႏွစ္ (၅) ရာစု မတိုင္မီကာလ အထိ အိႏိၷယႏိုင္ငံတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အသြင္အျပင္မ်ား ထင္ရွားစြာ ေပၚလြင္ေနျခင္း မရွိေသးေပ။ ယင္းကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ စတင္ ေပၚေပါက္ လာခဲ႔ ၿပီဆိုလွ်င္ေတာင္ အိႏိၷယႏိုင္ငံ၏ ဗဟိုအခ်က္အခ်ာက်ေသာ ေနရာမ်ားတြင္ မျဖစ္ႏိုင္ပဲ မထင္မရွား ေ၀းလံေခါင္ဖ်ား ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္သာ ျဖစ္ေပလိမ္႔မည္ဟု ဂရီဂိုရီ ရိႈပင္ က ယူဆပါသည္။

အခ်ိဳ႕ေသာပညာရွင္မ်ားအလိုအရ ေရွးအက်ဆံုးေသာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား သည္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ မ်ားျဖစ္ႏိုင္ၿပီး ဘီစီ (၁) ရာစု၀န္းက်င္တြင္ ယင္းသုတၱန္မ်ားကို စုေဆာင္းခဲ႔ၾကသည္ဟု ခန္႔မွန္းသည္။ ေလာကေခမ အမည္ရွိေသာ ဂႏၶာရတိုင္းသား ကုရွန္ရဟန္းေတာ္ တစ္ပါးက တရုပ္ျပည္သို႕ ေရာက္ရွိခဲ႔ၿပီး ထိုအခါက တရုပ္ႏိုင္ငံ၏ မင္းေနျပည္ေတာ္ ျဖစ္ေသာ လိုယန္ (Luoyang) တြင္ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား ကို ဘာသာျပန္ဆိုခဲ႔သည္။ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၈ မွ ၁၈၉ အတြင္း ျပန္ဆိုခဲ႔ေသာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား မွာ အဓိက အားျဖင္႔ ေအာက္ပါတို႔ ပါ၀င္ေလသည္။

၁။ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္

၂။ ၀ိမလကိတၱိ နိေဒၵသ သုတၱန္

၃။ မဟာ သုခ၀တီဗ်ဴဟာ သုတၱန္

၄။ အေကၡာဘတထာဂတဗ်ဴဟာ သုတၱန္

၅။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္

၆။ မဥၹဴသိရီပရိပုစၦာသုတၱန္

ရ။ သုရဂၤမသုတၱန္

၈။ ဘဒၵပါလသုတၱန္

၉။ အဇာတသတၱဳေကာတ်၀ိေနာဒနသုတၱန္

၁၀။ ကႆပ ပရိဗာတသုတၱန္

၁၁။ ေလာကာႏု၀ါတနသုတၱန္

၁၂။ အ၀ဋံသကသုတၱန္

မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ စတင္ျဖစ္ထြန္းမႈဆိုင္ရာအယူအဆမ်ား

မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ထြန္းမႈႏွင္႔ ပတ္သက္ၿပီး မိမိ တို႔ ျမန္မာစာေပေလာကတြင္ အလြန္မွားယြင္းဆိုး၀ါးေနေသာ အျမင္မ်ား ပ်ံ႕ႏွံ႕လွ်က္ရွိသည္ကို ေတြ႕ ရသည္။ အခ်ဳပ္အားျဖင္႔ ဆိုရလွ်င္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ကို ေအာက္ပါအတိုင္း ရႈျမင္သံုးသပ္ေရးသားၾကေလသည္။

(၁) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ သည္ မူလဗုဒၶဘာသာ ကို မိမိတို႕ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သလို ျဖည္႕စြက္ျပင္ဆင္ႏုတ္ပယ္ ေရးသားထား ေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။

(၂) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ ၀ိနည္း ကို အေလးမထားေသာ ပရိယတၱိ-ပဋိပတၱိ-ပဋိေ၀ဓ သာသနာ (၃) ရပ္ မရွိေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။

(၃) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ အဆင္႔ျမင္႕ သမထ-၀ိပႆနာ ဘာ၀နာက်င္႔စဥ္မ်ား မရွိမူပဲ ေအာက္တန္းစား ဆန္ေသာ အင္းအိုင္ခါးလွည္႕လက္ဖြဲ႕ အေဆာင္ယံုၾကည္မႈမ်ား နတ္ေဒ၀တာ ကိုးကြယ္မႈမ်ား ျဖင္႕သာျပည္႔ႏွက္ေနေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။

ဤ အေရးအသား အယူအဆမ်ားသည္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၏ ပကတိသဘာ၀ အမွန္ ႏွင္႔ ျဖစ္ထြန္းတိုးတက္မႈ သမိုင္း ေၾကာင္း ကို မ်က္ကြယ္ျပဳလွ်က္ ဂုိဏ္းဂဏစြဲ မ်ားျဖင္႔ ၀ါဒျဖန္႔ခ်ိလိုေသာ အေရးအသားမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။

မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ထြန္းမႈ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္းတစ္ခုလံုးႏွင္႔ ဆက္စပ္ေနေလသည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္း တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ အျခားေသာ ဘာသာေရးဂုိဏ္းမ်ား (အထူးသျဖင္႔ ဟိႏၵဴ ေ၀ဒႏၱဂုိဏ္း ႏွင္႔ ညာယ ၀ိေသသိက ဂုိဏ္း) တို႔ အၾကား ရုန္းကန္မႈမ်ား၏ ရလာဒ္ ျဖစ္သည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္း တြင္ လိုက္ပါစီးေမ်ာခဲ႕ ရေသာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အေနျဖင္႔ မူလဗုဒၶဘာသာ၏ အသြင္အျပင္ ႏွင္႔ ျခားနားေျပာင္းလဲလာခဲ႔ သည္မွာ ဓမၼတာပင္ျဖစ္သည္။ တနည္းအားျဖင္႔ မူလဗုဒၶဘာသာ တြင္ မပါ၀င္ခဲ႔ ေသာ အယူအဆသစ္မ်ား  မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ နယ္ပယ္ တြင္ ေပၚေပါက္လာခဲ႔ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္ေသာ္လည္း ယင္း အယူအဆသစ္မ်ားမွာ မူလဗုဒၶဘာသာမွ ေသြဖည္ရန္မဟုတ္ပဲ ဆန္႕က်င္ဖက္ ဘာသာျခား ဘာသာေရး ဂိုဏ္းမ်ားအၾကား ဆက္လက္ရွင္သန္ႏိုင္ရန္ ရုန္းကန္ခဲ႔ရမႈ ၏ ေျခရာမ်ားသာျဖစ္သည္ကို ယေန႔ေခတ္ ပညာရွင္ သုေတသီမ်ား သိလာရၿပီျဖစ္ပါသည္။

ဘာသာေရးဂိုဏ္းမ်ားအၾကား ထိေတြ႕ကူးလူးဆက္ဆံမႈမ်ားေၾကာင္႕ ဟိႏၵဴ ေ၀ဒႏၱဂုိဏ္း ႏွင္႔ ညာယ ၀ိေသသိက ဂုိဏ္း ဆန္ေသာ အယူအဆမ်ား မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အတြင္းသို႔ စိမ္႔၀င္ေရာက္ရွိခဲ႕ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္၏။ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္းအရ အလယ္ေခတ္တြင္ ေပၚေပါက္လာခဲ႔ေသာ တႏၱရေယာဂ က်င္႕စဥ္ အယူအဆမ်ား ေလာကီသိဒၶိဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား သည္ပင္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အတြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္လာခဲ႔ေလသည္။ ထို႔ျပင္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာတကၠသိုလ္ႀကီးမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔ျခင္းကလဲ ဤျဖစ္စဥ္ ကို အားေပးခဲ႔သည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ တရုပ္ျပည္ ဂ်ပန္ျပည္ တိဗက္ျပည္ တို႔သို႔ ပ်ံ႕ပြားခဲ႔ေသာ အခါတြင္လည္း အဆိုပါတိုင္းႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အားေကာင္းစြာ ရွိေနႏွင္႕ေသာ ရုိးရာအေတြးအေခၚမ်ား ယံုၾကည္မႈထံုးဓေလ႕မ်ားႏွင္႔ ေရာယွက္ေပါင္းစပ္ရျပန္ရာ ပိုၿပီး ေျပာင္းလဲေသာ အသြင္ကို ေဆာင္ယူလာခဲ႔ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္ေလသည္။ ဤျဖစ္စဥ္မ်ား ကို ဆက္လက္ ၍

အေသးစိတ္ေရးသားေဖၚျပသြားပါမည္။ ယခု ဆက္လက္၍ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ စတင္ ျဖစ္ထြန္းမႈႏွင္႔ ပတ္သက္ၿပီး ပညာရွင္ တို႔၏ အယူအဆမ်ား က ေလ႕လာၾကည္႕ၾကပါစို႕။

မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ (Mahayana Buddhist Movement) ကို ေစတီပုထိုးမ်ား ကိုးကြယ္မႈ ႏွင္႔ ဆက္စပ္ကာ ေပၚေပါက္လာသည္ဟု အခ်ိဳ႕ ပညာရွင္မ်ားက မွန္းဆၾကသည္။ ဘီစီ (၃) ရာစု မွ ေအဒီ (၃) ရာစု အတြင္းကာလ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ တြင္ စီးပြားေရး တိုးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးေသာကာလျဖစ္သလို ဗုဒၶဘာသာ လည္း ပ်ံ႕ပြား ေနေသာကာလျဖစ္သည္႔ အားေလ်ာ္စြာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား အၾကား ေစတီပုထိုးမ်ား ကိုးကြယ္မႈ လည္း ေခတ္စားေနခဲ႔ေသာ ကာလျဖစ္ေလသည္။

ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကို မဟာပုရိသ အေနႏွင္႔ ကိုးကြယ္မႈမ်ား ရွိလာခဲ႔ၿပီး ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကို ရည္မွန္းလွ်က္ ဓါတ္ေတာ္ ေမြေတာ္မ်ား ကို ေစတီပုထိုးမ်ား တည္ထား ကိုးကြယ္မႈမ်ားလည္း ထြန္းကားခဲ႔သည္႕ အခ်ိန္လဲ ျဖစ္ပါသည္။ အဆိုပါ ေစတီပုထိုးမ်ား၏ ပရ၀ုဏ္ အတြင္း၀ယ္ ရဟန္းေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးရာ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားရွိခဲ႔ၿပီး ယင္း ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ေစတီပုထိုးမ်ားကို ေစာင္႔ေရွာက္ထိန္္းသိမ္းျခင္း ေစတီပုထိုးမ်ားကို ၀တ္ျပဳပူေဇာ္ျခင္း တို႔ကို ဦးစီးရြက္ေဆာင္ရသူမ်ားျဖစ္ေလသည္။ အဆိုပါ ရဟန္းေတာ္မ်ားမွ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ စတင္ခဲ႔ေလသေလာ ဟု လည္း ပညာရွင္မ်ားေတြးေတာၾကည္႕ၾကသည္။

ေနာက္အယူအဆတစ္ခုမွာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ အိႏၵိယႏိုင္ငံ တြင္ေပၚေပါက္လာခ်ိန္မွာ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာ တြင္ ဂိုဏ္းမ်ား အစိတ္စိတ္အမႊာမႊာ ကြဲထြက္ေနေသာကာလ ျဖစ္တန္ရာသည္။ ဥေရာပ မွ ခရစ္ယာန္ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲ ေရးလႈပ္ရွားမႈ ကဲ႔သို႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာလႈပ္ရွားမႈ သည္ တြင္ ဂိုဏ္းမ်ားအားလံုး ေပါင္းစည္းညီညြတ္ေရး ႏွင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ၏ ယံုၾကည္မႈ အႏွစ္သာရ ကို ျပန္လည္ေဖၚေဆာင္ရန္  အားထုတ္ႀကိဳးပမ္းမႈ တစ္အေနႏွင္႔ ျမင္ႏိုင္ပါသည္။ ေခတ္ၿပိဳင္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ ဘာသာ ႏွင္႔ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ ဘာသာ ကို အားေပးေသာ ဘုရင္မ်ား၏ ထိုးႏွက္မႈ မ်ားကို ႀကံ႕ ႀကံ႕ခံႏိုင္ေသာ ၀ါဒသေဘာတရားေရးရာတစ္ရပ္ အေနႏွင္႔ ေပၚေပါက္ခဲ႔ဟန္တူပါသည္။

ထိုေခတ္ကာလ က ဟီနယာနဂိုဏ္းမ်ားသည္ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရးကိုပဲဦးတည္ခ်က္ထားကာ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ ေနၾကေသာေၾကာင္႔ ႏိုင္ငံေရး ႏွင္႔ ကင္းလြတ္ေနေလသည္။ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ားမွာ ေနထိုင္ကာ တရားအားထုတ္ရင္း ပရိယတၱိစာေပေလ႕လာမႈမ်ားလုပ္ ေနခဲ႔ၾကေသာေၾကာင္႔ လူအမ်ားနဲ႔ ကင္းကြာလာခဲ႔ၾကေလသည္။

မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔ၾကေသာ လူပုဂၢိဳလ္မ်ား ရဟန္းေတာ္မ်ားကမူ ေခတ္ၿပိဳင္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ အဖြဲ႔အစည္းႏွင္႔ ဆန္႕က်င္ရပ္တည္--ရဟန္းေတာ္မ်ားနည္းတူ ဥပသကာ ေတြ၏ အခန္းက႑ကိလည္းု ေရွ႕တန္းတင္ခဲ႔ ၾကေလ၏ (၀ိမလကိတၱိနိေဒၵသသုတ္)…သို႔ေသာ္ ပညာတတ္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကသာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈကို ဦးေဆာင္မည္မွာ အေသအခ်ာပင္ျဖစ္ေလသည္။

ရက္ဂ်ီနယ္ေရး (Reginald Ray) ၏ အလိုအရ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာလႈပ္ရွားမႈသည္အရည၀ါသီေတာရ ေဆာက္တည္ ေသာ ရဟန္းမ်ားမွ စတင္ခဲ႔ဟန္ရွိေၾကာင္း တင္ျပခဲ႔၏[4] ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ာကို တရုပ္ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုခဲ႕ေသာ ေလာကေခမ၏ ဘာသာျပန္ဆိုခ်က္မ်ားတြင္ တပအက်င္႔ ေယာဂအက်င္႔ ကမၼ႒ာန္းအက်င္႔မ်ား ကို အသားေပးေဖၚျပခဲ႔သည္ကိုေတြ႕ ရသည္။  တပအက်င္႔ ေယာဂအက်င္႔ ကမၼ႒ာန္းအက်င္႔မ်ား အားျဖင္႔ သာမန္ထက္ထူးကဲေသာတန္ခိုးရျခင္း တိမ္ျမဳပ္ေပ်ာက္ကြယ္ ေနေသာက်မ္းစာမ်ားေဖၚထုတ္ျခင္း ေဒ၀ေလာက ပရေလာကႏွင္႔ အဆက္အသြယ္ျပဳလွ်က္ အဆင္႔ျမင္႔တရား ဓမၼေဒသနာမ်ားကို အသိေရာက္ေပါက္ေျမာက္ႏိုင္ျခင္း တို႔ အားျဖင္႔ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ ကို တြင္က်ယ္ေစခဲ႔ လူအမ်ား လက္ခံယံုၾကည္မႈကိုတည္ေဆာက္ႏိုင္ခဲ႔ သည္ဟု ဆိုပါသည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ သည္ ဂါမ၀ါသီ ဂိုဏ္းမ်ားႏွင႔္ ၿပိဳင္ဆိုင္ခဲ႔ရဟန္တူေသာေၾကာင္႔ ေရွးေဟာင္း မဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ ပါ၀င္ေနေသာ အံ႕ဖြယ္သရဲတန္ခိုးသတၱိထူးမ်ားမွာ စာေပအလကၤာသေဘာအရ အလွတန္ဆာ ဆင္ရုံသက္သက္မဟုတ္ပဲ ဂိုဏ္ခ်င္း ဘာသာတရားခ်င္း အၿပိဳင္အဆိုင္ စည္းရုံးရဟန္ျဖစ္ေသာ ရုန္းကန္မႈ မ်ားကိုညြန္ျပ ေနခဲ႔ပံုရေလသည္။

ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ Gregory Schopen ၏အျမင္ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ တူရူႏွစ္ခုရွိေနေၾကာင္းေဖၚျပသည္။

မဟာယာန သည္ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းမ်ားႏွင္႔ အေစးမကပ္ခဲ႔ ေသာေၾကာင္႔  ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ား အတြင္း ေနထိုင္ေသာ မဟာယာန၀ါဒီရဟန္းေတာ္မ်ား-အမ်ားႏွင္႔မတူ အပယ္ခံ အႏွိမ္ခံျဖစ္ေနရျခင္း ေတာရေဆာက္တည္ က်င္႔ႀကံေနေသာ အရည၀ါသီ မဟာယာန၀ါဒီရဟန္းေတာ္မ်ား-ဂါမ၀ါသီ ဂိုဏ္းမ်ားမွ လက္မခံျခင္း တို႔ ကို ေတြ႕ရသည္။ မဟာယာန၀ါဒႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ ေက်ာက္စာ အေထာက္အထားမ်ား ရာစုႏွစ္မ်ားစြာ မရွိခဲ႔ျခင္း က ဤ အခ်က္ကို သက္ေသထူေန သည္ဟု ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ က သံုးသပ္ထားပါသည္။

မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကိုလူဥပသကာတို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆ

မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကိုလူဥပသကာတို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို ျပင္သစ္လူမ်ိဳး ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းပညာရွင္ ေအတ်န္းလာမုတ္(Étienne Lamotte) က တင္ျပခဲ႔၏။ လာမုတ္၏ အႏုမာန အရ ရဟန္းေတာ္တို႔၏ အတိမာန ႏွင္႔ ေထာင္လႊားမႈကို လူဥပသကာတို႔က တုန္ျပန္ျခင္းအားျဖင္႔ ေပၚေပါက္ခဲ႔ သည္ဟုဆိုပါသည္။ ဘုရားရွင္လြန္ၿပီးေနာက္

ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀ အတြင္း ဗုဒၶဘာသာသည္ တိုးတက္ခဲ႔ေသာ္လည္း အတြင္း အပ အခက္အခဲေတြ ကို  ရင္ဆိုင္ခဲ႔ရေလသည္။

ပိဋကတ္က်မ္းစာမ်ားအေပၚ အျမင္မတူညီမႈ က်မ္းစာသစ္မ်ား ထပ္တိုးလိုေစျခင္း ၀ိနည္းကို ေလွ်ာ႔ေစျခင္း စေသာ ကြဲျပားမႈမ်ားျဖင္႔ ရုန္းကန္ခဲ႔ရာ၀ယ္ လူဥပသကာတို႔က ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ တရားေသ အနက္ဖြင္႔ဆိုခ်က္မ်ားကို ေ၀ဖန္ဆန္းစစ္ရာမွ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈ စတင္ေၾကာင္း ေအတ်န္းလာမုတ္က ေတြးဆခဲ႔သည္။

ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို ဂ်ပန္လူမ်ိဳး ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းပညာရွင္ အကိရ ဟိရကာ၀ (Akira Hirakawa) (1963; cf. Hirakawa 1990: 256–74).က တင္ျပခဲ႔ ပါသည္။ ဘုရားရွင္လြန္ၿပီးေနာက္ က်န္ရစ္ေသာ ဓါတ္ေတာ္ေမြေတာ္မ်ားကို ေစတီ ထူပါ မ်ားတည္ေဆာက္ ႒ာပနာၿပီး ကိုးကြယ္ခဲ႔ၾကသည္။ ေစတီ ထူပါ တို႔ ကို လူဥပသကာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔က ေစာင္႕ေရွာက္ခဲ႔ၾကၿပီး ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံ၍ မဟာယာနဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား တိုးတက္ထြန္းကားလာခဲ႔ေၾကာင္း အကိရ ဟိရကာ၀ က ေကာက္ခ်က္ဆြဲလိုဟန္တူပါသည္။ ထို႕အျပင္ နာမည္ေက်ာ္၀ိမလကိတၱိနိေဒၵသသုတၱန္ မွာ လူဥပသကာ၀ိမလကိတၱိ က အဆင္႔ျမင္႕မားေသာ မဟာယာနဆိုင္ရာ တရားအသိဥာဏ္ ကို ေဖၚက်ဴးခဲ႕ပံုကို ေထာက္ရႈၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔က ဦးေဆာင္မႈ ျပဳခဲ႔ေၾကာင္း မွန္းဆၾကသည္။

ဘဒၵကာရဗ်ာကရဏသုတၱန္ မွာ လူေဗာဓိသတၱက မဟာယာနတရားမက်င္႔သံုးေသာ ရဟန္းထက္ ပိုျမင္႔ျမတ္ေၾကာင္း ေရးသားထားခ်က္ကို ေတြ႕ရေလသည္။ ထူးျခားေသာ အျဖစ္အပ်က္ တစ္ရပ္ကို မွတ္တမ္းျပဳထားပံုမွာ

အေသာကဒတၱာ ဗ်ာကရဏသုတၱန္တြင္ အေသာကဒတၱာ အမည္ရွိ (၁၂) ႏွစ္အရြယ္ ဘုရင္႔ သမီးေတာ္ေလး က နန္းေတာထဲ၀င္လာေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ရွိခိုးဦးခ်ရန္ ျငင္းဆန္ခဲ႔ပံု  ျခေသၤ႕ က ေတာေခြး မ်ား ကို အရုိအေသျပဳရန္မလိုအပ္သလို မဟာယာနလမ္းစဥ္ကို လိုက္နာသူက ဟီနယာန ရဟန္းမ်ားကိုအရုိအေသျပဳရန္ မလိုအပ္ပါေၾကာင္း  ဖခင္ ဘုရင္ႀကီးကို ေလွ်ာက္ထားပံုမ်ား ပါ၀င္ေနသည္ကို ေထာက္ခ်င္႔္၍ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔က ရဟန္းေတာ္ တို႔ကို ဆန္႕က်င္ခဲ႔ဟန္ ကို ေတြ႕ရေပသည္။

သို႔ရာတြင္ ေခတ္ပညာရွင္မ်ားက ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို လက္သင္႔မခံလိုၾကေတာ႔ေခ်။ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ (Gregory Schopen) ၏ ေ၀ဖန္ခ်က္မွာ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို ျပင္းထန္စြာ ဆန္႕က်င္ထားခ်က္မ်ားကို ေတြ႕ရေသာေၾကာင္႔ျဖစ္ ေလသည္။ ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ထက္ မဟာယာနလမ္းစဥ္ ကို ေဖာ္က်ဴးထားေသာ

က်မ္းစာမ်ား ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔ေၾကာင္း Gregory Schopen က ဆိုခဲ႕ပါသည္။

အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္

ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းတစ္ခုမွ သုတၱန္တစ္ခုျဖစ္ႏိုင္သည္ဟုယူဆရေသာ အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္

တြင္ လည္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား၏ အစ ကို ေတြ႕ရ၏။ ဤသုတၱန္သည္ မဟာယာနဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခု ဆိုေသာ္လည္း မ်ားစြာေရွးက်ဖြယ္ရွိေၾကာင္႔ ပညာရွင္တို႔ ခန္႔မွန္းၾကေလသည္။ ဤသုတၱန္သည္ အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံ ဂီလ္ဂ်စ္ ေဒသမွ ေစတီကုန္းတစ္ခု တူးေဖၚရာမွ ေတြ႕ရွိေသာ သကၠဋသုတၱန္ျဖစ္ၿပီး

၆-၇ ရာစုခန္႔က ေရးသားခဲ႔ဟု ခန္႔မွန္းၾကသည္။ မဟာယာနဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခု ႏွင္႔ သိပ္မတူလွပဲ အႀကိဳ မဟာယာန (Proto-Mahayana) ဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခုလို႔ဆိုႏိုင္သည္။ ဤသုတၱန္တြင္ လူဥပသကာမ်ား ကို ဒါနျပဳၾကရန္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လွဴဒါန္းၾကရန္သြန္သင္ထားသည္ကို ေတြ႕ရ၏။ ဒါနျပဳျခင္းအားျဖင္႔ အနာဂတ္ဘ၀မ်ားအတြက္ အႏုဂါမိကဥစၥာ ျမဳပ္ႏွံၾကရန္တိုက္တြန္းထား ပံုမွာ ယခုေခတ္ကာလ ဘာသာေရး ေဟာေျပာမႈမ်ားႏွင္႔ျခားနားခ်က္ မရွိလွေခ်။

ဤသုတၱန္တြင္ပါေသာ ဇာတ္လမ္းမွာ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး တစ္ေယာက္သည္ ဘုရားရွင္ကို လွဴဒါန္းစရာမရွိေသာ ေၾကာင္႔ မိမိကိုယ္ကို သတ္ေသရန္ဆံုးျဖတ္ခဲ႔ရာတြင္ နတ္ေဒ၀တာတစ္ပါးက သူမကို လွဴဒါန္းစရာေပး ေလ၏။ ဘုရားရွင္က ဤသို႔ လွဴဒါန္းသည္မွာ ယခုမွမဟုတ္မူပဲ အတိတ္ကာလကလည္း ေရွးဘုရားရွင္မ်ားကို အခုလို လွဴဒါန္းခဲ႔ဖူးေၾကာင္း အတိတ္ကိုေဆာင္ ေဟာေျပာေလသည္။ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး အား ဘုရားရွင္က ေနာင္ပြင္႔မည္႔ ဘုရားေလာင္း အျဖစ္ ဗ်ာဒိတ္ေပးေတာ္မူခဲ႔ သည္ဟု ဆိုပါသည္။

သုတၱန္ထဲမွ အဓိကက်ေသာ ဇာတ္ေဆာင္တစ္ဦးမွာ ဘုရားရွင္၏ မဟာသာ၀ကတစ္ပါးျဖစ္ေသာ အရွင္နႏၵိမိတၱ ျဖစ္၏။

ဘုရားရွင္က အရွင္နႏၵိမိတၱ ကို အဇိတေသနမင္းထံ ကလ်ာဏမိတၱ အေနျဖင္႔ေစလြတ္ တရားေဟာေစခဲ႔ ရာတြင္ အရွင္ျမတ္က ဒါနျပဳၾကရန္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လွဴဒါန္းၾကရန္ ဒါနျပဳျခင္းအားျဖင္႔ အနာဂတ္ဘ၀မ်ားအတြက္ အႏုဂါမိကဥစၥာ ျမဳပ္ႏွံၾကရန္တိုက္တြန္းေဟာေျပာခဲ႔၏။  ထိုအခါမွာ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး ကြယ္လြန္ၿပီး အဇိတေသနမင္းထံမွာ သားေတာ္အျဖစ္ ျဖင္႔ ျပန္လည္ေမြးဖြား ခဲ႔ေလသည္။

ေနာင္ကာလတြင္ အဇိတေသနမင္း ႏွင္႔ သားေတာ္ တို႔သည္ လူေဘာင္ကိုစြန္႕ခြာၿပီး သာသနာေတာ္မွာ ရဟန္းျပဳၾကေလ၏။ ရဟန္းခံေနစဥ္မွာပင္ သားေတာ္သည္ အာသေ၀ါကုန္ခမ္း ရဟႏၱာျဖစ္ခဲ႕ မ်ားစြာေသာ သုခ၀တီ ႏွင္႔ အဘိရတိ စေသာ ဗုဒၶေခတ္ (Buddha-Fields) တို႔ ကို အဘိညဥ္မ်က္စိအားျဖင္႔ ေတြ႕ျမင္ရ သည္ဟုဆို၏။

အရွင္နႏၵိမိတၱ ကိုလည္း ျမတ္စြာဘုရားက ေနာင္ပြင္႔လာမည္႕ဘုရားေလာင္းအျဖစ္ဗ်ာဒိတ္ေပးခဲ႔ေလ၏။

ဤသုတၱန္မွာ ေထရ၀ါဒအျမင္ႏွင္႔ ျခားနားေသာ အခ်က္ကို ထင္ရွားစြာေတြ႔ ႏိုင္ ရဟႏၱာျဖစ္ခဲ႕ၿပီးမွ ဘ၀မခ်ဳပ္ၿငိမ္းပဲ ဘုရားေလာင္းအျဖစ္ဗ်ာဒိတ္ေပးခံရျခင္း အယူအဆကို ထူးျခားစြာေတြ႕ရပါသည္။ ထို႔အျပင္ ရွင္ေတာ္ဘုရား၏ တန္ခိုး ႏွင္႔ ဗုဒၶ၏ နာမေတာ္ကို ရြတ္ဆိုပြားမ်ားျခင္းျဖင္႔ အပယ္မွလြတ္ကင္းႏိုင္ပံု မ်ားကိုပါ ဆက္လက္ေဖၚျပထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။

မဟာယာနသုတၱန္မ်ား၏ အစဥ္အလာအတိုင္း ဤသုတၱန္ ကို ျဖန္ျဖဴးသူမ်ား ေကာင္းက်ိဳးခံစားရပံု ေ၀ဖန္တိုက္ခိုက္သူမ်ား အပယ္ငရဲသို႔ လားရပံု တို႔ပါ တစ္ဆက္တည္းေရးသား ေဖၚျပထားပါသည္။

ဤသုတၱန္တြင္ ရဟႏၱာအျဖစ္ထက္ ဘုရားအျဖစ္က ျမင္႔မားသာလြန္ပံု လူတိုင္း ဘုရားဆုကို ပန္ဆင္ႏိုင္ပံု ကို ေဖၚျပခဲ႔ ေသာေၾကာင္႔ အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္သည္ မဟာယာန ေ၀ါဟာရ မပါရွိေသာ္လည္း မဟာယာန အျမင္သို႔ စတင္ကူးေျပာင္းလာမႈ၏ အစ အျဖစ္ေတြ႔ရေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔ သံုးသပ္ၾကသည္။

ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏သြင္ျပင္

ေအဒီ (၆) ရာစုတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ေပၚလြင္ထင္ရွားေသာ သီးျခားဂုိဏ္းႀကီးအျဖစ္ရပ္တည္ႏိုင္လာသည္႔ တိုင္ေအာင္ ၎ တည္ရွိေနေသာ ေဒသမ်ားမွာ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းမ်ား အားမေကာင္းသည္႔ အရပ္ေဒသမ်ား သာျဖစ္ေနခဲ႔သည္ ကို ေတြ႕ရသည္။ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ မူလဗုဒၶဘာသာ၏ ပဋိပတၱိလုပ္ငန္း အစဥ္အလာကို ျပန္လည္ေဖၚထုတ္ရန္ႀကိဳးပမ္းေသာလုပ္ရပ္ျဖစ္ႏိုင္သည္။  ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ပဋိပတၱိလုပ္ငန္းႏွင္႔ ဘုရားျဖစ္ေရးလမ္းစဥ္ကို ျပန္လည္ထြန္းညိွသူမ်ားျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။

ယင္းအခ်က္ႏွင္႕ပတ္သက္ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ား ျဖစ္ေသာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ၂ ခု = စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္႔ေလ႕လာေတြ႕ရွိႏိုင္ေလသည္။

စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ အစဥ္အလာ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒဆန္ေသာ သင္ၾကားမႈမ်ားသာေတြ႕ရသည္။ ရဟန္းေတာ္မ်ား ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္ကိုလိုက္နာၾကရန္ ပဋိပတၱိလုပ္ငန္း အားထုတ္ၾကရန္ သြန္သင္ဆံုးမခ်က္မ်ားကို ေတြ႕ရသည္။

မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ကို အေျခခံခ်ဲ႕ထြင္ထားဟန္ရွိၿပီး

 ေဗာဓိသတၱ ရဟန္းမ်ားကို ရဟန္းေကာင္းမ်ားအျဖစ္ေဖၚျပ အမြမ္းတင္ထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ယင္းသုတၱန္တြင္

ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား အတြက္ ေတာရ ေဆာက္တည္က်င္႔သံုးရန္ညြန္ၾကားခ်က္မ်ား-အျပစ္အာပတ္မ်ား ကို ေဖၚျပထားပါသည္။ ထို႔အျပင္ ေခတ္ၿပိဳင္ ဗုဒၶဘာသာေလာက၏ ယိုယြင္းပ်က္စီးေနပံုမ်ားကို မီးေမာင္းထိုးျပထားခဲ႔ၿပီး ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ ႀကီးထြားေနဟန္ ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔၏ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ား ကို ေဖၚျပထားပါသည္။စ်ာန္မဂ္ဖိုလ္ကို ေဆာက္တည္က်င္႔သံုးေနေသာ ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား ကို ေက်ာင္းတိုက္မွႏွင္ထုတ္ပံု ရိုက္ႏွက္ပံု ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ အပယ္ငရဲသို႔သာလားၾကရမည္႔အေၾကာင္း ကိုလည္း ေတြ႕ရ၏။

မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ ေရွးေဟာင္း ဇာတက (ဇာတ္ေတာ္) မ်ားကို ကိုးကား ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား က်င္႔သံုးရန္ ဘုရားေလာင္းက်င္႔၀တ္မ်ားကို ေဖၚညြန္းထား ခဲ႔သည္႕အျပင္ဗုဒၶအျဖစ္သည္ ရဟႏၱာအျဖစ္ထက္ အလြန္အက်ဴး သာလြန္ထူးျမတ္ေၾကာင္း ကို ေဖၚျပထားေလသည္။သက်မုနိ အေလာင္းလ်ာေဗာဓိသတၱ သည္ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ား ရွိသည္႔ ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ ႏွင္႕ မည္မွ်ျခားနားေၾကာင္းကို အသားေပးေဖၚျပထားေလသည္။

ေနာက္သုတၱန္တစ္ခုျဖစ္ေသာ သူရိယဂဗၻသုတၱန္ တြင္ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ားက်င္႕ႀကံေနေသာ ၀ိနည္းမေလးစားေသာ ရဟန္းဆိုးတို႕ ကို ႏွင္ထုတ္ရန္အတြက္ ဥပသကာမ်ားကို တိုက္တြန္းထားခဲ႔ေလသည္။ အကယ္ေရြ႕

ဥပသကာမ်ားက ရဟန္းဆိုးတို႕ ဖက္ကရပ္တည္ခဲ႔လွ်င္ ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား အေနျဖင္႔ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ ထြက္သြားရန္ႏွင္႔ ေတာရေဆာက္တည္ၾကရန္ ေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။

ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ (Gregory Schopen) ၏ သံုးသပ္ခ်က္အျမင္အတိုင္းဆိုရပါလွ်င္ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္း သည္ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္းမရွိလွပဲ  အလယ္ေခတ္ ေရာမေက်ာင္းေတာ္ကဲ႔သို႔ ပိုင္ဆိုင္မႈမ်ားျဖင္႔ၾကြယ္၀လွ်က္ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္ ေက်းကၽြန္မ်ားပါ အလုပ္အေကၽြးျပဳလွ်က္ ရွိ ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းသည္ ကမၼ႒ာန္းတရား အလုပ္အားထုတ္ၾကေသာ ရဟန္းမ်ားကို မ်က္ႏွာသာေပးပံုမရပဲ လူၿပိန္းႀကိဳက္ ဘာသာတရားတစ္ခုအသြင္ ျဖစ္ေနေၾကာင္း သံုးသပ္ထားသည္။[5] ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္း သည္ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္း ကိစၥမ်ားထက္ ပရိယတၱိစာေပသင္ၾကားျခင္း ဥပသကာတို႔၏ ဘာသာေရးဆိုင္ရာလိုအပ္မ်ား ကို ၀န္ေဆာင္မႈေပးျခင္း စေသာကိစၥရပ္မ်ားတြင္သာ အခ်ိန္ေပးလွ်က္ရွိၿပီး ကမၼ႒ာန္းတရား အလုပ္အားထုတ္ၾကေသာ ရဟန္းမ်ားကို သာသနာေတာ္ထြန္းကားျပန္႔ပြားေရးအတြက္ တာ၀န္မေက်ပြန္ေသာ ရဟန္းမ်ား အျဖစ္သတ္မွတ္ခဲ႔ေသာကာလလည္းျဖစ္ေပသည္။

ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္လာေသာလူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ၏ အခန္းက႑

ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ မည္ေသာ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာဆိုင္ရာ သုတၱန္တစ္ခုတြင္မူ ရဟန္းမဟုတ္ေသာ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ၏ အခန္းက႑ကို ေရွ႕တန္းတင္ကာေဖၚျပလာသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ ဤေနရာတြင္ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ ဟူသည္မွာ သာမန္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဥပသကာမဟုတ္မူပဲ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္း ကိစၥမ်ားတြင္ ဘ၀ကိုႏွစ္ျမဳပ္လွ်က္ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ေနေသာ လူသူေတာ္စင္ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးကို ဆိုလိုဟန္တူေလသည္။ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱသည္ လူသားတစ္ဦးအေနျဖင္႔လူ႕ေဘာင္ေလာကတြင္ ေနထိုင္လွ်က္က ျမတ္ေသာျဗဟၼစရိယ အက်င္႔ကိုက်င္႔သံုးသူ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ စင္စစ္ အားျဖင္႔ ဇနီးမယားဟူေသာ မာတုဂါမသည္ သူ႕အတြက္ ေဗာဓိသတၱ လမ္းစဥ္အတြက္ အဟန္႔အတားသဖြယ္ျဖစ္ရေၾကာင္း မိမိ၏ သားမယား အေပၚ စြဲလန္းႏွစ္သက္တြယ္တာမႈအစား ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအားလံုး အတြက္ တူညီေသာ ေမတၱာ ကရုဏာ ကိုသာထားရွိသင္႔ေၾကာင္း ကို ထိုသုတၱန္တြင္ ေဖၚျပထားေလသည္။[6]

လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱသည္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ခ်ဥ္းကပ္ကာ ေဗာဓိသတၱ လမ္းစဥ္ ကို ေလ႔လာဆည္းပူးသင္ယူ ေလ႔က်င္႔လွ်က္ မိမိကိုယ္တိုင္လည္း ရဟန္းေတာ္ေဗာဓိသတၱတစ္ပါးအျဖစ္သို႔ေရာက္ရွိေအာင္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ရန္ လိုအပ္ေၾကာင္း ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ က ညြန္ျပထားေလသည္။ အဘယ္ေၾကာင္႔ဆိုေသာ္ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္သုိ႕ ရဟန္းေတာ္ေဗာဓိသတၱတစ္ပါးအျဖစ္မွ သာ ေရာက္ရွိႏိုင္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ေပသည္။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္သည္ ေႏွာင္းကာလ မဟာယာနအယူအဆျဖစ္ေသာ ဧကယာနအယူအဆ (သတၱ၀ါအားလံုး သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္ အျဖစ္သုိ႕ေရာက္ရွိျခင္းလမ္းစဥ္) ႏွင္႔ မတူညီျခားနားေသာ အျမင္ရွိေၾကာင္းေတြ႕ ရ၏။ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္ သုိ႕ေရာက္ရွိျခင္းလမ္းစဥ္သည္ သတၱ၀ါအားလံုးအတြက္မဟုတ္မူပဲ ရွားပါးထူးခၽြန္ထက္ျမက္ေသာ လူနည္းစု အတြက္ သာျဖစ္သည္ဟု တင္ျပထားေလသည္။

ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ ေရးသားေဖၚျပခ်က္မ်ားအရ ေက်ာင္းအရာမ္တစ္ခုတြင္ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ားရွိသလို သာမန္ သာ၀ကလမ္းစဥ္ကို က်င္႔သံုးေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား  ဓူတင္ေဆာင္ရဟန္းေတာ္မ်ားလည္း အတူတကြ သီတင္းသံုးေနခဲ႔ၾကေၾကာင္းေတြ႕ရ၏။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ တို႔ ေဖၚျပေသာ ေခတ္ၿပိဳင္ ဗုဒၶဘာသာ၏ ပံုရိပ္မ်ား ကြဲျပားေနပံုကို ေလ႔လာျခင္းအားျဖင္႔ မဟာယာနစတင္ေပၚေပါက္ခဲ႔ခ်ိန္မွာ မဟာယာန ႏွင္႔ မဟာယာနမဟုတ္ေသာ ရဟန္းမ်ား အတူတကြ ေနထိုင္ခဲ႔ၾကေသာ္လည္း ေနာက္ပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ရန္လိုေစာင္းေျမာင္းမႈ ႏွင္႔ အယူအဆေရးရာ ပဋိပကၡမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔ပံုကို ေထာက္ဆသိရွိႏိုင္ေလသည္။

မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစကာမူ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္၏ အျမင္မွာ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္သုိ႕ေရာက္ရန္အတြက္ လူ႔ေဘာင္ ေလာကမွ စြန္႔ခြာၿပီး ရဟန္းအသြင္ေဆာင္ယူလွ်က္ ေတာရေဆာက္တည္ၿပီး က်င္႕ႀကံရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖၚျပထားရာ

သက်မုနိဗုဒၶရွင္ေတာ္၏ လမ္းစဥ္အတိုင္း ထပ္တူျဖစ္ေၾကာင္းေတြ႕ရေလသည္။

အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံတြင္ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ႔ေသာ ေရွးေဟာင္း မဟာသံဃိကဂိုဏ္းမွ သကၠဋဘာသာျဖင္႔ေရးသားထားေသာ မဟာယာနသုတၱန္တစ္ခု ျဖစ္ေသာ သဗၺဓမၼပရ၀ီထိနိေဒၵသသုတၱန္တြင္ ေဗာဓိသတၱက်င္႕စဥ္ကို မက်င္႔ေသာ မဟာယာနအမည္ခံ ရဟန္းမ်ားကို ျပစ္တင္ရႈတ္ခ်ထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ သဗၺဓမၼပရ၀ီထိနိေဒၵသသုတၱန္ သည္ သမိုင္းစဥ္အရ ေနာက္က်ေသာ သုတၱန္ျဖစ္ၿပီး ထိုသုတၱန္ေပၚေပါက္ခ်ိန္တြင္ အရည၀ါသီ ေတာရေဆာက္တည္ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ေကာင္းမြန္ထင္လင္းစြာ ရပ္တည္ေနႏိုင္ဟန္ရွိေနေၾကာင္းေတြးဆႏိုင္ေလသည္။

မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ႏြယ္ေသာသကၠဋ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈကို ေစ႕ငုၾကည္႔မည္ဆိုပါက မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ႏြယ္ေသာသကၠဋ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား ကို ခ်န္လွပ္ထား ၍ ျဖစ္ေကာင္းသည္မဟုတ္ေပ။ ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ အသီသီးတြင္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို မွတ္တမ္းတင္ထားေသာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား ရွိေလသည္။ ေထရ၀ါဒဂုိဏ္း တြင္ အေလးအျမတ္ျပဳအပ္ေသာ ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္ ရွိသလို ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ မဟာသံဃိကဂိုဏ္းတြင္လည္း မဟာ၀တၱဳ သို႕မဟုတ္ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ အသီသီးတြင္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ေလးနက္စူူးရွေသာ ၾကည္ညိဳသဒၶါ တရားအားျဖင္႔ သီကံုးေရးသားထားသည္ကိုေတြ႔ ရေလသည္။

မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ၏ ဗုဒၶရွင္ေတာ္တို႔ သည္ ေလာကကို ေက်ာ္လြန္ ၍ ျမင္႕မားေသာ အဆင္႔သို႔ ေရာက္ရွိၿပီးသူမ်ားျဖစ္ၾက ၍ ေလာကီသားတို႔ ကဲ႕ သို႕ ေမြးဖြားရွင္သန္စားေသာက္ေနထိုင္ျခင္းမွာ အစစ္အမွန္ မဟုတ္မူပဲ အေပၚယံဟန္ျပသေဘာသာျဖစ္သည္ဟူေသာ အယူအဆကိုလည္း ထင္ဟပ္ျပထားေလသည္။ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ေရးဖြဲ႕ေဖၚက်ဴးရာ ၌ သာမန္လူသားတို႔ အတြက္ မျဖစ္စဖူးထူးကဲလြန္းေသာ အံ႕ဖြယ္သူရဲ အျဖစ္အပ်က္မ်ားစြာျဖင္႔ ေ၀ေ၀ဆာဆာ တန္ဆာဆင္ေရးသားထား ေသာေၾကာင္႔ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ၏ တရားေတာ္ တို႔ႏွင္႔ လံုး၀ ကိုက္ညီေနေပသည္။ ဤ အယူအဆမ်ားသည္ကား ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္ ကို ပင္လြမ္းမိုးဟန္ရိွခ႔ဲ ၍ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ေလာကုတၱရာဗုဒၶ အယူ၀ါဒ၏ ေရွ႕ေျပးအယူအဆ (Proto-Mahayanic Idea) အျဖစ္ ပညာရွင္အမ်ား လက္ခံထားၾကေလသည္။

ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္နည္းတူ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ပဋိသေႏၵေနတာ္မူျခင္း၊ ဖြာျမင္ေတာ္မူျခင္း ေတာထြက္ေတာ္မူျခင္း ဘုရားအျဖစ္သို႕ေရာက္ရွိ ၍ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကိုရရွိျခင္း တရားေဟာၾကားေတာ္မူျခင္း ပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူျခင္း စသည္တို႔ ကို အပိုင္း (၃) ပိုင္းခြဲ ၍ ေရးသားထားေလသည္။ ပထမအခန္းသည္ ဒီပကၤရာဘုရားရွင္လက္ထက္မွစတင္ ၍ နိယတဗ်ာဒိတ္ ပန္ဆင္ျခင္း ႏွင္႔ ေရွးဘုရားမ်ား လက္ထက္ေတာ္က ျဖစ္စဥ္မ်ား ကို ေဖၚျပထားေလသည္။ ဒုတိယပိုင္းတြင္ ဘုရားေလာင္းနတ္သား တုသိတာနတ္ျပည္တြင္စံေတာ္မူသည္မွစတင္ ၍ မယ္ေတာ္မာယာ၏၀မ္းၾကာတိုက္၀ယ္ ပဋိသေႏၵေနတာ္မူျခင္း၊ ေတာထြက္ျခင္း မာရ္နတ္ႏွင္႔ စစ္သည္တို႔ကိုေအာင္ႏိုင္ေတာ္မူျခင္း ဘုရားအျဖစ္သို႕ေရာက္ရွိ ၍ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ ကိုရရွိျခင္း တို႔ ကို ေဖၚျပထားေလသည္။ ေနာက္ဆံုးပိုင္းတြင္ ဓမၼစၾကာတရားေဟာေတာ္မူပံု ႏွင္႔ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းတည္ေထာင္ပံု တို႔ ကို မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္။ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းတည္ေထာင္ပံု ကို ေဖၚျပထားေသာေၾကာင္႔ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ ၀ိနည္းပိဋကတ္တြင သြတ္သြင္းထားခဲ႔ေသာ္လည္း ရဟန္းေတာ္မ်ားလိုက္နာရန္ ၀ိနည္းပညတ္မ်ားကိုမူ ေဖၚျပထားျခင္း အလ်င္းမရွိေခ်။

 မဟာ၀တၱဳ ၏ စာေပဖြဲ႕စည္းမႈ သည္ ပါဠိစာေပမွ ဗုဒၶ၀ံသ ကဲ႔ သို႔ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈ မရွိပဲ ဇာတ္ေၾကာင္းမ်ား ရႈပ္ေထြးေန ေသာေၾကာင္႔ က်မ္း၀ကၤဘာဟုေခၚႏိုင္ ေလသည္။ ၀တၱဳေၾကာင္းမ်ား ကို ထပ္ခါတလဲလေဖၚျပထားၿပီးလွ်င္ အျခားေသာ အေၾကာင္းအရာ မ်ား ထူးေထြမ်ားျပားလွေသာ ဇာတကမ်ားျဖင္႔ ေမႊေႏွာက္ေရးသားစီရင္ ထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ ေရးသားပံုမွာလည္း ဂါထာတစ္လွည္႔ စကားေျပတစ္လွည္႔ ႏွင္႔ ေလ်ာ႔ရဲေသာဖြဲ႕စည္းမႈ ျဖစ္ေနေၾကာင္း  ဖြားေတာ္မူခန္း  ဒ႑ာရီကို ေလးႀကိမ္ခန္႔ေဖၚျပထားေၾကာင္း ေတြ႕ရ၏။သကၠဋ စာေပစစ္စစ္္မဟုတ္ပဲ ေရာေႏွာ သကၠဋ စာေပ ဆန္ သည္႔ ေရးဖြဲ႔မႈမ်ိဳးျဖစ္၍ မဟာ၀တၱဳ တြင္ ဓမၼစကၠပ၀တၱနသုတ္-မဟာေဂါ၀ိႏၵသုတ္ (ဒီဃနိကာယ္) ဒီဃနခသုတ္ (မဇၥၽိမနိကာယ္) မာရသံယုတ္ (သံယုတၱနိကာယ္) ဓမၼပဒ သဟႆ၀ဂ္ ခုဒၵကပါဌ သုတၱနိပါတ္ ၀ိမာန၀တၱဳ ဗုဒၶ၀ံသ စေသာ ေရွးပါဠိနိကာယ္ စာေပ၏ သဲလြန္စမ်ားေတြ႔ရသည္ ကိုေထာက္ခ်င္႔၍ မဟာ၀တၱဳသည္ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္မ်ားစတင္ကြဲျပားၿပီး မၾကာျမင္႔ေသး

ေသာ အခ်ိန္တြင္ ေရးဖြဲ႕ခဲ႔ဟန္ရွိေလသည္။

မဟာ၀တၱဳသည္ ဟီနယာနဂိုဏ္းလာ က်မ္းစာျဖစ္၍ ေထရ၀ါဒပါဠိပိဋကတ္တြင္ပါရွိေသာ အခ်က္အလက္ အေျမာက္အမ်ား ပါ၀င္လွ်က္ရွိေသာ္လည္း မဟာယာနဆန္ေသာ ေရးအဖြဲ႔မ်ားစြာကိုလည္းေတြ႕ ရ၏။ ဤသို႔ ေရာေႏွာေနရျခင္းမွာ မဟာ၀တၱဳ သည္ အႀကိဳမဟာယာနဂုိဏ္းမ်ားျဖစ္ေသာ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ႏွင္႔ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း တို႔၏ အတြင္းမွ ထြက္ေပၚလာေသာ က်မ္းျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ႏိုင္၏။ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ႏွင္႔ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ဗုဒၶအယူအဆသည္ လူသားဗုဒၶ အျဖစ္မွ ေဒ၀တာဆန္ေသာ ဗုဒၶအျဖစ္ စတင္ကူးေျပာင္းေနခဲ႔ေသာ ကာလျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္တန္ရာ၏။ ထို႔ေၾကာင္႔ ေဗာဓိသတၱ တစ္ေယာက္ ေက်ာ္လြန္ျဖတ္သန္းရမည္႔ ဘူမိ (၁၀) ပါး ကိုလည္း က်ယ္၀န္းစြာေဖၚျပ ထား သည္ ကိုေတြ႕ရ၏။

ၾကည္ညိဳသဒၶါတရားကို ႏိုးထေစေသာ ေရွးေဟာင္းဟိႏၵဴပူရာဏ္က်မ္းမ်ားကဲ႔သို႔ ဗုဒၶ၏ ဂုဏ္ျဒပ္မ်ားကို အမြန္းတင္ထား သည္ကို ေတြ႕ရေလသည္။ ဗုဒၶသည္ အလြန္ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေတာ္မူေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶအား ရွိခိုးပူေဇာ္ျခင္းသည္ နိဗၺာန္သို႔ ပို႔ေဆာင္ႏိုင္သည္ ဟူ၍၎ ေစတီ ရုပ္ပြားတို႔ကို ပန္းမာလ္ နံ႔သာတို႔ျဖင္႔ လုပ္ေကၽြးပူေဇာ္ရျခင္းသည္ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ ကုသိုလ္အက်ိဳးတရားမ်ားကို ေပးစြမ္းႏိုင္သည္ ဟူ၍၎ ဗုဒၶ ၿပံဳးေတာ္မူရာမွ ထြက္ေပၚလာေသာေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ ဗုဒၶေခတ္ တစ္ခုလံုး ကို ထြန္းလင္းေစသည္ ဟူ၍၎ ဘုရားအေလာင္းေတာ္ ေဗာဓိသတၱ တို႔ သည္ လူသားမိဘႏွစ္ပါး၏ သံ၀ါသျပဳေပါင္းေဖၚမႈေၾကာင္႔ ေမြးဖြားလာရသည္ မဟုတ္ၾကပဲ မိမိတို႔ ျဖည္႔က်င္႔ဆည္းပူးခဲ႕ၾကေသာ ဘုန္း ကံ ပါရမီေတာ္ တို႔၏ အစြမ္းျဖင္႔သာ လူ႔ဘ၀ ကို ရခဲ႔ေၾကာင္း ေရးသားထားပံုမွာ အမွန္ပင္ မဟာယာနဆန္လွေပသည္။

မဟာ၀တၱဳသည္ ဟီနယာနဆန္ေသာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းစာဟုဆိုပါလွ်င္ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း (ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ လူေလာကသို႔ ဆင္းသက္ေပ်ာ္စံေတာ္မူျခင္း အေၾကာင္း) သည္ကား မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔ အထြဋ္အျမတ္ထား ဦးခိုက္ရာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းတစ္ဆူပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ဤက်မ္းတြင္ပါရွိေသာ ဗုဒၶ၏ ရုပ္ပံုလႊာသည္ ပကတိလူသားစစ္စစ္ ႏွင႔္ လံုး၀ မတူေတာ႔ပဲ ေကာင္းကင္ဘံုမွ တန္ခိုးေတာ္ရွင္ နတ္ေဒ၀ါတစ္ပါးအသြင္ ျဖစ္ေနေလသည္။ ဤက်မ္းသည္ ပါဠိနိကာယ္လာ သုတၱန္မ်ားကဲ႔သို႔ ဧ၀ံေမသုတံ စကားျဖင္႔ အစခ်ီထားေသာ္လည္း အဖြင္႔နိဒါန္း၌ ပင္ ဗုဒၶ၏ ရုပ္ပံုလႊာကို ေရာင္ျခည္ေတာ္မ်ား တဖိတ္ဖိတ္တလက္လက္ ကြန္႔ျမဴးေတာက္ပေစလွ်က္ အလကၤာစာပန္းခ်ီ ေရးခ်ယ္ထားေလ၏။ ျမတ္ဗုဒၶ၏ အနီးအပါးတြင္ ရဟန္းေတာ္ေပါင္း (၁၂၀၀၀) ခန္႔ႏွင္႔ ေဗာဓိသတၱေပါင္း (၃၂၀၀၀) ခန္႔တို႔က အၿမဲတေစ ၀န္းရံထားေလဟန္ ေဖၚျပ ေရးသားထားေလသည္။ ဗုဒၶ၏ အတိုင္းမသိ ေရင္ျဖည္ေတာ္မ်ားသည္ ေဒ၀ေလာက ျဗဟၼာေလာက မ်ားသို႔ အဆင္႔ဆင္႔ ထြင္းေဖါက္၍ နတ္ျဗဟၼာ အားလံုးကို လြန္ကဲေသာ ၾကည္ညိဳသဒၶါတရားမ်ား ျဖစ္ေပၚေစေၾကာင္း ႏွင္႔ ျဗဟၼဏတို႔ ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္ၾကေသာ ဣႆရ (ဤရႊာရ)ဘုရားသခင္ႏွင္႔တစ္ကြ ေသာင္းတိုက္စၾက၀ဠာမ်ားမွ နတ္ျဗဟၼာတို႔ သည္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ ေျခေတာ္ရင္း၌ ၀ပ္တြားခယ ၾကရေလဟန္ ေရးသားသီကုံးထားေလသည္။

လလိတာ၀တၱာရက်မ္းလာ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ ျဖစ္ေတာ္စဥ္သည္ ပါဠိစာေပမွာ ဗုဒၶ၀ံသ ႏွင္႔ မ်ားစြာ ဆင္တူေသာ ေအာက္ပါ ျဖစ္ရပ္မ်ားျဖင္႔ ဖြဲ႔စည္းထားေလ၏။

o    ဘုရားအေလာင္းေတာ္နတ္သား တုသိတာနတ္ျပည္၌ စံေနစဥ္ နတ္ေဒ၀တာတို႔က လူ႕ျပည္သို႕ ဆင္းသက္ ေတာ္မူ၍ ဘုရားအျဖစ္ ပြင္႔ေတာ္မူပါရန္ေတာင္းပန္ တိုက္တြန္းၾကပံု

o    ဘုရားအေလာင္းေတာ္နတ္သား က ေလာကကို ၾကည္႔ျဖင္း(၅) ပါးျဖင္႕ ၾကည္႔ေတာ္မူၿပီး မယ္ေတာ္မာယာထံ ကိန္း၀ပ္ စံပယ္ရန္ဆံုးျဖတ္ပံု

o    မယ္ေတာ္မာယာသည္ ဇမၺဴဒိတ္ကၽြန္းတြင္ၿပိဳင္စံမမီ ဆင္ေျပာင္တစ္ေသာင္းအားကို ေဆာင္ေသာ အက်င္႔သီလႏွင္႔ ျပည္႔စံုျဖဴစင္ေသာ တစ္ဦးတည္းေသာ မိန္းမျမတ္ျဖစ္ပံု

o    မယ္ေတာ္မာယာသည္ အိပ္စက္ေနစဥ္ ဘုရားေလာင္းသည္ ဆင္ျဖဴေတာ္ အသြင္ျဖင္႔ မယ္ေတာ္႕ ၀မ္းၾကာတိုက္ တြင္ ၀င္စံကိန္းေအာင္းေတာ္မူပံု

o    ဘုရားေလာင္း သည္ မယ္ေတာ္႔ ၀မ္းၾကာတိုက္တြင္ စံေနစဥ္ အညစ္အေၾကးတို႔ မလိမ္းႀကံေစႏိုင္ရန္ နတ္တို႔က ရတနာျပႆဒ္အိမ္တစ္ခု ကို ဖန္ဆင္းေပးထားပံု

o    ဤ ရတနာျပႆဒ္အိမ္၌ ဘုရားေလာင္း၏ ရူပကာယေတာ္ သည္ က်က္သေရမဂၤလာ အေပါင္းႏွင္႔ျပည္႕စံုစြာ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ စံေနေတာ္မူပံု

o    ဘုရားေလာင္း၏ ရူပကာယေတာ္မွ ေပၚထြက္လာေသာ ေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ အသြင္ျဖင္႔ မယ္ေတာ္႕ ၀မ္းၾကာတိုက္ ကို ျဖတ္သန္း၍ ယူဇနာေပါင္းမ်ားစြာသို႔ ပ်ံ႕ႏွံ႔ထြန္းလင္းေနပံု

o    ဘုရားေလာင္း၏ သေႏၶကို လြယ္ထားစဥ္ကာလ၌ မယ္ေတာ္သည္ အနာေရာဂါရွိသူတို႔၏ ဦးေခါင္းကို ထိလိုက္လွ်င္ အနာေရာဂါမ်ားေပ်ာက္ကင္းခ်မ္းသာၾကရပံု

o    မယ္ေတာ္သည္ မိမိ၏ လက္ယာနံပါးကို ၾကည္႔ေသာအခါ ၾကည္လင္ေသာမွန္ျပင္၌ မိမိ မ်က္ႏွာကို ျပန္ျမင္ရဘိသကဲ႕သို႔ သားအိမ္တြင္းမွာ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ စံေနေတာ္မူေသာ ဘုရားေလာင္းကို ျမင္ရပံု

o    ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ မယ္ေတာ္သည္ မတ္တပ္ရပ္လွ်က္ အေနအထားျဖင္႔သာ လက္ယာနံပါးမွ ဘုရားေလာင္းကို ဖြားျမင္ပံု

o    ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ ေသာင္းတိုက္စၾက၀ဠာမ်ားမွ နတ္ျဗဟၼာတို႔ ေရာက္ရွိလာ၍ အလုပ္အေကၽြးျပဳစုၾကပံု

o    ဘုရားအေလာင္းေတာ္ သည္ ေျမာက္ဖက္သို႔ ေျခ (၇) လွမ္း လွမ္းစဥ္ ေျခဖ၀ါးေအာက္မွ ၾကာပန္းမ်ား ဖူးပြင္႔လာၾကပံု

o    မိမိသာလွ်င္ ေလာက၌ အႀကီးဆံုး အျမတ္ဆံုး ဟု ဘုရားေလာင္း က ႀကံဳး၀ါးေၾကြးေၾကာ္ပံု

o    ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ ေျမလႈပ္ျခင္း စေသာ ျဖစ္ၿမဲဓမၼတာ အံ႕ဖြယ္ထူးကဲမႈမ်ား ျဖစ္ပြားပံု

ဘုရားေလာင္း ထီးနန္းစည္းစိမ္ ကိုခံစားေတာ္မူပံု၊ နိမိတ္ႀကီးေလးပါးျမင္၍ ေတာထြက္ေတာ္မူပံု၊ ဒုကၠရစရိယ က်င္႔ေတာ္မူပံု၊ ဘုရားအျဖစ္သို႔ေရာက္ေတာ္မူပံု၊ တရားဦးေဟာၾကားေတာ္မူပံု အစရွိသည္တို႔မွာ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ႏွင္႔ မ်ားစြာ မထူးလွေခ်။ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ တြင္ မပါ၀င္ေသာ အျခား ထူးျခားေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ား ( ဘုရားေလာင္း ကို ေက်ာက္ရုပ္ထုမ်ားက ရွိခိုးပံု၊ ဘုရားေလာင္း ကို ပညာသင္ေပးမည္႔ ဆရာ ေခ်ာ္လဲက်ပံု၊ ဘုရားေလာင္း ကို မည္သူမွ် မသင္ၾကားရပဲ ပညာရပ္မ်ား တတ္ေျမာက္ေနပံု) တို႔ ကို ပါ ထည္႔သြင္းေရးဖြဲ႔ထားေလသည္။

သို႔ရာတြင္ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ ဤမွ်ျဖင္႔ ေက်နပ္ႏွစ္သိမ္႔ပံုမရေသးပဲ “ ငါဘုရားအား ဆည္းကပ္ယံုၾကည္သူ အားလံုး ကို ငါဘုရားသည္ အတုမဲ႔ေသာေကာင္းက်ိဳးကို ေဆာင္ေတာ္မူ၏။ ငါဘုရားအား ဆည္းကပ္ယံုၾကည္သူ အားလံုး သည္ ငါဘုရား၏ မိတ္ေဆြမ်ားျဖစ္ၾကကုန္၏” စသျဖင္႔ ေဖၚက်ဴးေရးသားထားေလရာ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ထက္ပင္ ပိုမို၍ ဗုဒၶကိုးကြယ္ဆည္းကပ္မႈ (ဘတၱိ) ကို အေလးအနက္ထားဟန္ရွိေလသည္။ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ႏွင္႔ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ အခ်ိန္ကာလျခင္း မေရွးမေႏွာင္းေပၚေပါက္ခဲ႔ဟန္ျဖစ္ရကား ၎တို႔ထက္ ေရွးက်ေသာ ဗုဒၶ၀င္စာေပ အစဥ္အလာ တစ္ခု ကို မွီျငမ္းျပဳခဲ႔ ၾက ရဟန္တူေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက သံုးသပ္ၾကပါသည္။ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ သုတၱနိပါတ္ ကဲ႕ သို႔ေသာ ေရွးေဟာင္းပိဋကတ္စာေပမ်ားမွ တိုက္ရိုက္ ဆင္းသက္လွသည္႔ အလြန္လွပေျပျပစ္ေသာ ဂါထာမ်ားျဖင္႕ ဖြဲ႕စည္းထားသည္ျဖစ္ရာ ေရွးေဟာင္းပိဋကတ္စာေပမ်ား ၏ ဇစ္ျမစ္ ကို ေထာက္လွမ္းလိုေသာ သုေတသီတို႔ အတြက္ ရတနာသိုက္သဖြယ္လည္း ျဖစ္ေနပါ၏။

အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ မွ မဟာယာန အယူအဆမ်ား

ေအဒီ (၂) ရာစု ခန္႔တြင္ အိႏၷိယျပည္ ေျမာက္ပိုင္းတြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္က်မ္းမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔သည္။ မၾကာခင္ကာလတြင္ ယင္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္စာေပ မ်ားကို တရုပ္စာေပ သို႕ ဘာသာျပန္ဆိုခဲ႔ၾကသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ တိဗက္ဘာသာသို႕လည္းျပန္ဆိုခဲ႔သည္။ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားကို ဘုရားေဟာ ဗုဒၶ၀စန အျဖစ္ သတ္မွတ္ကာ ယံုၾကည္ခဲ႔ၾကသည္။ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား ကို ရွင္နာဂဇၨဳန က ပင္လယ္သမုဒၵရာေအာက္အရပ္ နဂါးျပည္မွ သယ္ေဆာင္ခဲ႔သည္ဟူေသာ ဒ႑ာရီဆန္ဆန္ ေဖၚျပခ်က္မွတစ္ပါး ယင္းက်မ္းစာမ်ားကို မည္သူတို႔က မည္သုိ႕မည္ပံုစီရင္ခဲ႔သည္ကို မသိရေခ်။

ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားႏွင္႕ပတ္သက္ ၍ အထူးျပဳေလ႕လာခဲ႔ေသာပညာရွင္ အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ (Edward Conze) ၏ အလိုအရ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား သည္ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္အတြင္း တစ္ျဖည္းျဖည္းတစ္ေရြ႕ေရြ႕ တိုးတက္ လာခဲ႔ေလသည္။ ဘီစီ (၁) ရာစု မွ ေအဒီ (၁) ရာစု အတြင္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား၏ အေျခခံ ကို စတင္ခဲ႔၏။ ေနာက္ ႏွစ္ေပါင္း (၂၀၀) အတြင္း ၎ အေျခခံသုတၱန္ ကို ေကာင္းစြာတိုးခ်ဲ႔တည္ေဆာက္လာခဲ႔ေၾကာင္း ထို႔ေနာက္ ေအဒီ (၅) ရာစုအထိ ကာလသည္  ရွည္လ်ားေသာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားကို ျပန္လည္ အတိုခ်ဳံးခဲ႔ ဟန္ရွိေၾကာင္း အဖြင္႔ အ႒ကထာ ဋီကာက်မ္းမ်ားလည္း၀န္းရံေပၚေပါက္ခဲ႕ေၾကာင္း ေနာက္ဆံုးေခတ္ကာလ ျဖစ္ေသာ ေအဒီ (၆) ရာစု မွ ေအဒီ(၁၂) ရာစုထိ ကာလတြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား အတြင္းသို႔ တႏၱရေယာဂ ႏွင္႔ မႏၱရဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား ၀င္ေရာက္လာခဲ႔ပံုရေၾကာင္း အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ က အႏုမာန ျပဳခဲ႔ပါသည္။ အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ ၏ ေခတ္ပိုင္းျခားမႈ ကို ေအာက္ပါအတိုင္းေတြ႕ ရၿပီး ပညာရွင္အမ်ား လက္ခံ ၾကပါသည္။

(၁) ေရွးအက်ဆံုးျဖစ္ေသာ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ (ဂါထာ-၈၀၀၀) ႏွင္႔ ယင္း၏ အႏွစ္ခ်ဳပ္ျဖစ္ေသာ ရတနဂုဏသံစယဂါထာ ေပၚထြန္းခဲ႔သည္။

(၂) ၎အေျခခံသုတၱန္ ကို ေကာင္းစြာတိုးခ်ဲ႔တည္ေဆာက္လာေသာအားျဖင္႔ ဂါထာတစ္သိန္းပါေသာ သတသာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ဂါထာ (၂၅၀၀၀) ပါေသာ ပဥၥ၀ိ ံသတိသာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ႏွင္႔ ဂါထာေပါင္း (၁၈၀၀၀) ပါ၀င္ေသာ အ႒ဒႆသာဟာရွရိကာပညာပါရမိတာသုတၱန္ တို႔ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႕၏။

(၃) စိန္သုတၱန္ (Diamond Sutra) ဟု နာမည္ေက်ာ္ၾကားေသာ ဂါထာ(၃၀၀) ပါ ၀ဇိရေဆဒိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ႏွင္႔ ပညာပါရမိတာသုတၱန္အားလံုး၏ အေျခခံ အ႒ကထာ သဖြယ္ျဖစ္ေသာ အဘိသမယလကၤာရ သွ်တၱရ က်မ္းႀကီး (ေဗာဓီသတၱေမေတၱယ် ျပဳစု) ေပၚေပါက္လာခဲ႕၏။

(၄) ေနာက္ဆံုးေခတ္တြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္စာေပ တစ္ခုလံုး ကို ဓါရဏီ မႏၱာန္ အေနျဖင္႕ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ထားေသာ ဂါထာ(၁၅၀) ခန္႔ ရွိေသာ အဒၶါဓါသတိကာပညာပါရမိတာသုတၱန္ အသြင္ျဖစ္ေပၚခဲ႔ေလ၏။[7]

မည္သို႕ပင္ျဖစ္ေစ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ (တရုပ္ဘာသာျပန္) သည္ကား အေစာဆံုးေတြ႕ ရေသာ မဟာယာနဆိုင္ရာ က်မ္းစာ တစ္ဆူျဖစ္ေပသည္။ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား ႏွင္႔ အယူအဆေရးရာ အရ စတင္ကြဲျပားျခားနားမႈ မ်ားကို ေတြ႔ႏိုင္သည္။ အယူအဆေရးရာ ျခားနားမႈမ်ား အနက္ (၁) သုညတ၀ါဒ ႏွင္႔ (၂) ေဗာဓိသတၱမဂ္လမ္းစဥ္ တို႔ မွာ အေပၚလြင္ အထင္ရွားဆံုးျဖစ္ေလသည္။

ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား တြင္ သတၱ၀ါတို႔၏ အရွိတရား ကို ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ အျဖစ္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာေ၀ဖန္သည္။ ယင္း ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို စုရံုးျခင္း၊ ေ၀ဖန္ျခင္း၊ ဓာတ္ခြဲျခင္း၊ ပုဂၢိိဳလ္ခြဲျခင္း၊ ၀ါဒယွဥ္ျခင္း၊ စံုညီျပဳျခင္း၊ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ျခင္း စေသာ နည္းေပါင္းစံုျဖင္႔ ပုဂၢလအတၱ ႏွင္႔ အတၱနိယ ကို ပယ္ရွားႏိုင္ျခင္းသည္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား၏ ပန္းတိုင္ျဖစ္ေလသည္။ သတၱ၀ါတို႔၏ အရွိတရား ကို သမၼဳတိသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္ၿပီး ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္ စသည္တို႔၏ အရွိတရားကို ပရမတၳသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္သည္။

ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားခဲ႕ေသာ သုညတ၀ါဒ အျမင္သည္ ပုဂၢလအတၱ ႏွင္႔ အတၱနိယ ကို ပယ္ရွားရာ တြင္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ားအလို ႏွင္႔ အျမင္ခ်င္းတူမွ်ေပသည္။ သို႔ရာတြင္ ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို ပကတိ သ-ဘာ၀ အရွိတရားမ်ား အေနႏွင္႔ေတာ႔ လက္မခံပါ။ ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ သည္ အေၾကာင္း အေျခအေနတရားမ်ား ကို မွီစြဲျဖစ္ပြားရေသာ တရားမ်ားျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ယင္း ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ တြင္ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ျမဴမႈံမွ်ပင္မရွိ ဟူေရြ႕ ေဟာၾကားပါသည္။ သုညတ၀ါဒ အျမင္တြင္ အရာခပ္သိမ္းတို႔၏ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ကင္းဆိတ္ျခင္းတည္းယူေသာ သုညတလကၡဏာ သည္သာလွ်င္ ပရမတၳသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္ပါသည္။

ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားေသာ ပညာပါရမီဟူသည္ေရွးေခတ္ အဘိဓမၼာက်မ္းတို႔၏ ခႏၶာ၊အာယတန၊ ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို ပကတိ သဘာ၀ အရွိတရားမ်ားအျဖစ္သတ္မွတ္ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာၿပီး အရာခပ္သိမ္း၏ ပကတိသေဘာကို အသိေရာက္ေစေသာ ယထာဘူတဥာဏ္ (၀ါ) တရားသေဘာမ်ားကို ပိုင္းျခားေ၀ဖန္ စိတ္ျဖာေသာ ဓမၼ၀၀တၳာန ဥာဏ္ မ်ိဳူး မဟုတ္မူပဲ အရာခပ္သိမ္းတို႔၏ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ကင္းဆိတ္ျခင္း တည္းယူေသာ သုညတလကၡဏာကို အျမင္ေပါက္ျခင္းသာ အဓိကျဖစ္ေလသည္။

ေနာက္ထပ္ အေရးႀကီးလွေသာ အေရြ႕တစ္ခုမွာကား ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပန္းတိုင္ သည္ ရဟႏၱာ အျဖစ္သို႔ ေရာက္ရွိၿပီး ဘ၀အသစ္ျဖစ္ေပၚမႈအၾကြင္းမဲ႕ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း (အႏုပါဒိေသသနိဗၺာန္) ပင္ျဖစ္ ေသာ္လည္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားခဲ႕ေသာ ေဗာဓိသတၱမဂ္လမ္းစဥ္ မွာမူ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပန္းတိုင္ ျဖစ္သည႔္ ရဟႏၱာ အျဖစ္ ကို ေသးသိမ္ က်ဥ္းေျမာင္းေသာ ပုဂၢလိကဆိုင္ရာ ပန္းတိုင္ အေနျဖင္႔ သတ္မွတ္ၿပီး အတုမရွိေသာ အႏုတၱရသမၼာသေမၺာဓိ ဥာဏ္ေတာ္ ကို ရရွိၿပီး ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအမ်ားကို ထုတ္ေဆာင္ ကယ္တင္ႏိုင္စြမ္းေသာ ဗုဒၶ အျဖစ္ ကို ပန္းတိုင္အျဖစ္ သတ္မွတ္ ပါသည္။

ပညာပါရမိတာသုတၱန္ သည္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားနည္းတူ ဧ၀ံ ေမ သုတံ (ကၽြႏု္ပ္ သို႕ၾကားနာ ခဲ႔ရဖူးပါသည္။) ဟူေသာ ၀ါက်ျဖင္႔ အစျပဳသည္ကိုေတြ ႔ရသည္။ သုတၱန္ ကို ေဟာၾကားရာ အရပ္ေဒသ တရားနာပရိသတ္ စသည္တို႔ ကို ေဖၚျပပံုမွာလည္း ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားနည္းတူပင္ျဖစ္ေလသည္။ သို႕ေသာ္လည္း ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားႏွင္႔ ႏိုင္းစာလွ်င္ အလြန္ရွည္လွ်ားဟန္ေပၚေလသည္။ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ထင္ရွားေသာ ရဟႏၱာ မေထရ္ ႀကီးတစ္ပါးျဖစ္ေသာ အရွင္သုဘူတိ ကို လည္း ဗုဒၶရွင္ေတာ္ႏွင္႔ သုညတ၀ါဒ ေရးရာမ်ား ျပန္လွန္ေဆြးေႏြးသူ အေနႏွင္႔ ေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ ႔ ရေလသည္။ အရွင္သုဘူတိ သည္ သုညတာဓမၼ ႏွင္႔ ပတ္သက္ အသိေရာက္အျမင္ေပါက္သူ သာ၀ကမ်ားအနက္ အထူးျမတ္ဆံုးေသာ ဧတဒဂ္ပုဂၢိဳလ္ အေနႏွင္႔ သတ္မွတ္ခံရသူ လည္းျဖစ္ေပ၏။

ထို႔ အျပင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ကို ေဟာၾကားေတာ္မူေသာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ အတုမရွိေသာ က်က္သေရ ဘုန္းတန္ခိုးတို႕ကိုလည္း အလြန္အက်ဴးေဖၚျပထားသည္ကို ဤသို႕ ေတြ႕ ရေလသည္။

“ကိုယ္ေတာ္ျမတ္သည္ သမာပတ္၀င္စားေတာ္မူရန္ ကိုယ္ကို ေျဖာင္႔မတ္စြာ ျပဳလွ်က္ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ ထိုင္ေတာ္မူ ၍  သမာပတ္အားလံုးကို အႀကံဳး၀င္ေသာ သမာပတ္အားလံုးတို႕၏ဘုရင္ သာဂရမုျဒာသမာဓိ ကို ၀င္စားေတာ္မူ၏။ ထို႔ေနာက္ထင္ေသာ သတိၾကည္လင္ေသာ စိတ္ေတာ္ျဖင္႔ သမာပတ္မွထေတာ္မူ ၍ ဒိဗၺစကၡဳအဘိဥာဏ္ျဖင္႕ ဤဗုဒၶေခတ္ တစ္ခုလံုးကို သိမ္းႀကံဳးၾကည္႕ရႈေတာ္မူစဥ္ ကိုယ္ေတာ္၏ အဂၤါႀကီးငယ္ အားလံုးႏွင္႔ အေရျပားေမြးတြင္းေတာ္တိုင္းမွ ေရာင္ျခည္ေတာ္ကို ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ေစေတာ္မူေစရာ ထိုေရာင္ျခည္ေတာ္ မ်ားသည္ စၾက၀ဠာမ်ား အားလံုးကို ထြန္းလင္းေတာက္ပေစကုန္၏။”

“ဤသို႔ ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ေစေသာေရာင္ျခည္ေတာ္မ်ားကို ေတြ႕ျမင္ၾကကုန္ေသာ သတၱ၀ါအားလံုးတို႕သည္ ထိုေရာင္ျခည္ေတာ္အလင္းျဖင္႔ ဥာဏ္အျမင္ သန္႔ရွင္းျခင္းသို႔ ေရာက္ကုန္လွ်က္ အတုမရွိေသာ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကို ရရွိရန္ အဓိ႒ာန္ျပဳၾကေလကုန္၏။ ထို႔ေနာက္ ဗုဒၶသည္ ဖြင္႔ထားေသာ ခံတြင္းမွ လွ်ာေတာ္ကို ျမင္ေစလွ်က္ ၿပံဳးေတာ္မူေလရာ ရာေပါင္းမ်ားစြာ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ အသေခ်ၤယ် အပၸေမယ် ေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ လွ်ာေတာ္ျမတ္မွ ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ၾကကုန္၏။ ေရာင္ျခည္ေတာ္ တစ္ခုစီတြင္ အေရာင္တလက္လက္ထြက္ေနကုန္ေသာ လွပတင္႔တယ္ ရႈခ်င္ဘြယ္ ျဖစ္ကုန္ေသာ သင္းပ်ံ႕ေမႊးႀကိဳင္ ရနံ႕လိႈင္ ၍ ေရႊေရာင္ ေတာက္ေနေသာ ကာစိလိႏၵိက (ကာသိတိုင္းျဖစ္ပုဆိုး) ကဲ႕သို႕ ႏူးညံ႕ေပ်ာ႕ေျပာင္းကုန္ေသာ အေထာင္မကေသာ ပြင္႔ခ်ပ္တို႔ျဖင္႔ ေရႊေရာင္ကဲ႕သို႕ ၿပိဳးၿပိဳးျပက္ ေတာက္ပကုန္ေသာ ရတနာ ၾကာပြင္႔တို႔သည္ ေပၚထြက္လာၾကကုန္၏။”

“ ဤ ရတနာၾကာပြင္႔မ်ားေပၚ၀ယ္ တထာဂတနိမၼိတရုပ္ပြားေတာ္မ်ားသည္ ထိုင္ေတာ္မူၾကကုန္လွ်က္ ပါရမီေျခာက္ပါးတရားေတာ္ ကို ေဟာေတာ္မူၾကကုန္၏။ ထိုတရားေတာ္ကို ၾကာူနာၾကရကုန္ေသာ သတၱ၀ါ အေပါင္းတို႔သည္ အတုမရွိေသာ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကို ရရွိရန္ ဆုေတာင္ပတၱနာျပဳၾကေလ၏။ ရ်င္ေတာ္ဗုဒၶသည္ သီဟ၀ိဇမၻိစာ ဟူေသာ သမာပတ္ကို တစ္ခါထပ္ ၀င္စားေတာ္မူျပန္၏။ ဤခဏ ၌ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ စၾက၀ဠာတို႔တြင္ရွိၾကကုန္ေသာ ငရဲ တိရ စၦာန္ ႏွင္႔ၿပိတၱာ ဘံု အစရွိသည္တို႔ ၌ ဒုကၡခံစားေနရေသာ သတၱ၀ါမ်ား သည္ခ်မ္းသာရာရၾကကုန္ေလ၏။”

“နတ္လူအားလံုးတို႔သည္ မိမိတို႔၏ ေရွးေရွးဘ၀မ်ားကို ျပန္ေျပာင္းေအာက္ေမ႕ သတိရၾကကုန္လ်က္ ဗုဒၶထံေတာ္သို႕ ခ်ဥ္းကပ္ ၍ ရွိခိုးပူေဇာ္ၾကကုန္၏။ ထိုခဏ ၌ ပင္လွ်င္ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ စၾက၀ဠာတို႔တြင္ရွိၾကကုန္ေသာ ပဋိသေႏၶအားျဖင္႔ ကန္းေသာသူ ပင္းေသာသူ စိတ္မႏွံ႕ေသာသူ တို႔သည္ ျမင္ၾက ၾကားၾက လူေကာင္းပကတိ ျဖစ္လာၾကကုန္၏။”

အႆေဃာသ ၏ ဗုဒၶစရိတ ႏွင္႔ အ၀ဒါန စာေပမ်ား ထြန္းကားလာျခင္း

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ စတင္ ျမစ္ဖ်ားခံေပၚေပါက္ရာသည္ အရင္းအျမစ္အားျဖင္႔ အထက္တြင္ ေဖၚျပခဲ႕ၿပီးေသာ ဗုဒၶ၀င္စာေပမ်ား ျဖစ္ၾကသည္႔ မဟာ၀တၱဳ ႏွင္႔ လလိတာ၀တၱာရ က်မ္းမ်ား ျဖစ္ေသာ္လည္း ဤက်မ္းမ်ားတြင္ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္သည္ အစီအစဥ္တက်မရွိေသးပဲ ရႈပ္ေထြးမႈမ်ားရွိေနေသးသည္။ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္ ကို သပ္ရပ္တိက်စြာ ကဗ်ာဥာဏ္ကြန္႔ျမဴး၍ ေရးသားစီကံုး ခဲ႕သည္မွာ ဗုဒၶစရိတ က်မ္းျပဳဆရာ အႆေဃာသ ပင္ျဖစ္၏။

ဗုဒၶစရိတ က်မ္းျပဳဆရာ အႆေဃာသ သည္ကား သကၠဋစာေပ၏ အေျပာင္ေျမာက္ အထူးခၽြန္ဆံုးေသာ ကဗ်ာက၀ိမ်ား အနက္ ပါ၀င္ေၾကာင္း စာေပပညာရွင္မ်ား သေဘာတူသတ္မွတ္ၾက၏။ ေရွးေဟာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံ ၏ ေနမင္းႀကီးေလးဆူ (ကဗ်ာက၀ ိအႆေဃာသ၊ ဗုဒၶဒႆနိကပညာရွင္ နာဂဇၨဳန၊ သကၠဋသဒၵါပညာရွင္ပါဏိနီ ႏွင္႔  ေယာဂသုတၱက်မ္းျပဳဆရာ ပတဥၨလီ ) အနက္ ထည္႕သြင္းေရတြက္ခံရသူလည္းျဖစ္ပါ၏။ ေရွးေဟာင္းသကၠဋစာေပ၀ိဒူျဖစ္ေသာ ကာလီဒါသ ဆရာႀကီး အမ်ားဆံုး ကိုးကားရည္ညြန္းရသူ လည္းျဖစ္၏။

တိဗက္စာေပမွတ္တမ္းမ်ား အရ အႆေဃာသ သည္ ေအဒီ (၂) ရာစုတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ ဟန္ရွိ၍ ကနိရွကဘုရင္ႀကီးႏွင္႔ ေခတ္ၿပိဳင္ျဖစ္သည္။ ပါသြ ႏွင္႔ ၎၏တပည္႔ ပုဏၰယသ ကို အႆေဃာသ ၏ ဆရာမ်ား အျဖစ္ ယူဆၾကေလသည္။

အႆေဃာသ သည္ အစဥ္အလာ အားျဖင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ကို စတင္တည္ေထာင္သူမ်ားအေနႏွင္႔ နာဂဇၨဳန အရိယေဒ၀တို႔  ႏွင္႔အတူယွဥ္တြဲေဖၚျပ ျခင္းခံရသူလည္းျဖစ္၏။ အႆေဃာသ သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္း အားလံုးက ေလးျမတ္ၾကည္ညိဳျခင္း ကို ခံရ ပညာရွင္ ျဖစ္ၿပီး မဟာယာနသေဒၶါပါဒ ကဲ႕ သို႔ ေသာ က်မ္းမ်ိဳးကို ပင္ သူစီရင္ခဲ႔ သည္ဟု (မွားယြင္းစြာ) အမည္တပ္ျခင္းခံ ရေလာက္ေအာင္ပင္ မဟာယာနစာေပေလာကတြင္ ေက်ာ္ၾကားသူျဖစ္ပါ၏။

အႆေဃာသ၏ ဘ၀ဇစ္ျမစ္ စစ္စစ္ေပါက္ေပါက္ ကို သိရန္ခဲယဥ္းေသာ္လည္းသူသည္ အမ်ိဳးျမတ္ပညာတတ္ေသာ ျဗဟၼဏ အႏြယ္မွ ဆင္းသက္ေပါက္ဖြားခဲ႔ ေၾကာင္း သူ၏ ေမြးရပ္ေဒသ သာေကတ သို႔မဟုတ ဗာရာဏသီ စသျဖင္႔ေဖၚျပၾက ေၾကာင္း သူ႕ မိခင္၏အမည္မွာ  သု၀ဏၰကၡီ ျဖစ္ေၾကာင္းတို႕ေလာက္သာ သိရွိႏိုင္ေလသည္ ။

အႆေဃာသ သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၀င္ျဖစ္မလာမီ က ျဗဟၼဏ စာေပက်မ္းဂန္မ်ားကို အကုန္အစင္ ေလ႕လာသင္ၾကားခဲ႔ သည္႔အျပင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၀င္ျဖစ္မလာမီ သဗၺတၱိ၀ါဒ ဂိုဏ္းသားတစ္ဦးျဖစ္ခဲ႔ဟန္တူ၏။ ေနာက္မွ ဗုဒၶျမတ္စြာ ကို အထူးေလးျမတ္ပူေဇာ္ၾကည္ညိဳေသာ ဗုဒၶ ဘကၱိ ကို မ်ားစြာ တိမ္းညြတ္ခဲ႔ သူျဖစ္ေလသည္။

တိဗက္က်မ္းမ်ားက အႆေဃာသ၏ ပညာဥာဏ္ကို ခ်ီးက်ဴးရာ၌ အႆေဃာသအတြက္ မေျဖရွင္းႏိုင္ေသာ အေမးပုစၦာ ျပႆနာ ဟူသည္မရွိ  မေက်ာ္လႊားႏိုင္ေသာ ျပစ္တင္ေစာေၾကာမႈမ်ိဳးသည္မရွိ သစ္ေဆြးသစ္ေျခာက္ပင္မ်ားကို အားႀကီးေသာေလမုန္တိုင္းသည္ တစ္ခဏအတြင္း ခ်ိဳးဖဲ႕ဖ်က္ဆီးႏိုင္ဘိသကဲ႕သို႕ မိမိ၏ ဆန္႔က်င္ဖက္မ်ားကို အၿမဲတမ္း ေအာင္ႏိုင္ေလ႕ရွိသူ စသျဖင္႔ ခ်ီးက်ဴးထားခဲ႔သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။

အႆေဃာသ သည္ မိမိ ၏ အႏုပညာစြမ္းအား ျဖင္႔ ဓမၼဂီတမ်ားစြာ ေရးသားသီးကုံးလွ်က္ အနယ္နယ္ အရပ္ရပ္သို႔ လွည္႔လည္၍ လူအမ်ားေရွ႕ေမွာက္ သီဆိုေဖ်ာ္ေျဖခဲ႔ျခင္းျဖင္႔ ဂီတအႏုပညာမီဒီယာမွ ဗုဒၶသာသနာျပဳခဲ႔ ေၾကာင္းသိရ၏။ (ယခုေခတ္ ခရစ္ယာန္ဧ၀ံေဂလိ သာသနာျပဳမ်ားႏွင္႔ မ်ားစြာျခားနားမည္မဟုတ္ေခ်) ေအဒီ ၆၇၁ မွ ၆၉၅ ကာလအတြင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိခဲ႕ေသာ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ (I-Tsing) ၏ မွတ္တမ္းတြင္ အႆေဃာသ သည္ နာဂဇၨဳန အရိယေဒ၀တို႔ ႏွင္႔အတူ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔သူျဖစ္ေၾကာင္း ဤသို႔ေသာပါရမီရွင္ ပုဂၢိဳလ္ထူးမ်ားသည္ တစ္ေခတ္တြင္ တစ္ဦးစ ႏွစ္ဦးစသာေပၚထြန္းတတ္ေၾကာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံတစ္၀ွမ္းလံုးရွိ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္ အႆေဃာသ၏ ဓမၼဂီတမ်ား ကို က်ဴးရင္႔ပူေဇာ္ၾကေၾကာင္း မွတ္တမ္းျပဳခဲ႔ ေလသည္။

အႆေဃာသ၏ ဓမၼစာေပလက္ရာမြန္မ်ားအနက္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ ျဖစ္ေတာ္စဥ္ကို ေဖာ္ျပေရးဖြဲ႕ေသာ ဗုဒၶစရိတ အမည္ရွိ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုး အထင္ရွားဆံုးလက္ရာျဖစ္ခဲ႔ ၏။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပေရးဖြဲ႕ေသာ ဗုဒၶစရိတ အမည္ရွိ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ ႀကီးမားက်ယ္၀န္းလွေသာ က်မ္းႀကီးျဖစ္ေၾကာင္း ျမတ္စြာဘုရား၏ အေရးအႀကီးဆံုးတရားေတာ္မ်ား ႏွင္႔ မင္းစည္းစိမ္စံစား ခံစားခ်ိန္မွစတင္၍ ကုသိနာရုံ အင္ၾကင္းေတာ၌ မဟာပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူသည္႔အခ်ိန္အထိ တစ္သက္တာကာလပတ္လံုး လုပ္ေဆာင္ခ်က္ မ်ားကို ေရးသားေဖၚျပထားေၾကာင္း ဗုဒၶစရိတ ကို အိႏိၵယႏိုင္ငံ တစ္၀ွမ္းလံုး ႏွင္႔ ဗုဒၶယဥ္ေက်းမႈ ထြန္းကားေသာ ေတာင္အာရွ ႏွင္႔ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွ တိုင္းႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အႏွံ႕အျပား ရြတ္ဖတ္သီဆိုၾကေၾကာင္း ေဖၚျပထားခဲ႕ပါသည္။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ အေနျဖင္႔ ဗုဒၶစရိတ တရုပ္ဘာသာျပန္ကို ဖတ္ဖူးဘြယ္ရွိၿပီး ဗုဒၶစရိတ သည္ တိဗက္ ႏွင္႔ တရုပ္ဘာသာျပန္မ်ားတြင္ အခန္း (၂၈) ခန္း ရွိ ၍ ယခုေတြ႕ရွိရေသာ သကၠဋမူရင္းတြင္ အခန္း(၁၇)ခန္းသာ ေတြ႕ ရွိရေသာေၾကာင္႔ မူလ ကဗ်ာ၏ ေနာက္ပိုင္းအခန္းမ်ား သကၠဋစာေပတြင္ ေပ်ာက္ဆံုးေနေၾကာင္းကို မွတ္သားမိပါ၏။

ပညာရွင္မ်ား အလိုအရ ေရွးအက်ဆံုး အခန္း (၁၃) ခန္းကို သာ အႆေဃာသ၏ လက္ရာ အျဖစ္ ယူဆၾကေလသည္။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ အႆေဃာသ ကိုယ္တိုင္ေရးဖြဲ႕ခဲ႔ေၾကာင္း အခိုင္အမာအတည္ျပဳႏိုင္ေသာ ေရွးအက်ဆံုး အခန္း (၁၃) ခန္းကို ခ်င္႕ခ်ိန္ၾကည္ခဲ႕လွ်င္ပင္ အႆေဃာသ၏ ဗုဒၶစရိတ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ သကၠဋစာေပ သဒၵါနည္းစံနစ္မ်ားႏွင္႔ေကာင္းစြာညီညြတ္ အလကၤာ ဆန္းက်မ္းမ်ား အရလည္း အႏုပညာဂုဏ္ေျမာက္ေသာ အေရး အဖြဲ႔ျဖစ္ လွပဆန္းၾကယ္စြာ သီကံုးထားေသာ ဂါထာမ်ားတြင္ ေလးနက္ေသာ တရား အၿမိဳက္ကိုလည္း အခ်ိဳးညီညီ ေပါင္းစပ္ေပးခဲ႕ ေသာ အႏုကဗ်ာ စာေပလက္ရာမြန္တစ္ခု ျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ရွားေနပါသည္။

အႆေဃာသ သည္ ဗုဒၶစရိတ အျပင္ သုႏၵရနႏၵ (ညီေတာ္မင္းနန္ ရဟန္းျပဳျခင္းအေၾကာင္း) သာရိပုတၱပကာရဏ (ရွင္သာရိပုတၱရာ တရားသိျမင္ျခင္းေၾကာင္း) စေသာ ကဗ်ာ ျပဇာတ္ မ်ားလည္း ေရးခဲ႔ သိရပါသည္။ အေျခခံအားျဖင္႔

အႆေဃာသ၏ စာေပလက္ရာမ်ား သည္ ျဗဟၼဏ၀ါဒ အယူကို စြန္႕လွ်က္ ဗုဒၶသာသာနာေတာ္ထံကူးေျပာင္းခိုလႈံ  လာပံုဇာတ္လမ္းမ်ား ကို ေရးဖြဲ႕ထားေသာေၾကာင္း သူ႕စာေပလက္ရာမ်ား၏ ဦးတည္ခ်က္သည္ ဗုဒၶဘာသာ သာသနာျပဳေရးအတြက္ဦးတည္ေၾကာင္းထင္ရွားေနပါသည္။

အႆေဃာသ ႏွင္႔ မေရွးမေႏွာင္းေသာ ကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာျဖစ္ေပၚရန္အတြက္ အေရးပါေသာ အ၀ဒါန (ပါဠိဘာသာ=အပါဒါန) အမည္ရွိေသာ စာေပပံုစံသစ္ တစ္မ်ိဳးေပၚေပါက္လာခဲ႔ပါသည္။ အ၀ဒါနစာေပသည္ ဟီနယာန တစ္၀က္ မဟာယာန တစ္၀က္ေရာယွက္ေနေသာ စာေပျဖစ္ သည္။  ေရွးဦးေခတ္ အ၀ဒါနစာေပသည္ကား ပါဠိပိဋကတ္ႏွင္႔ ဟီနယာနဂိုဏ္းကြဲမ်ား တြင္ ပါ၀င္၍ ေႏွာင္းေခတ္ အ၀ဒါနစာေပသည္ မဟာယာနသန္႕သန္႕ စာေပမ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားသတ္မွတ္ ၾကပါသည္။

အ၀ဒါန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ “အထူးတလည္ ေမာ္ကြန္းတင္ထိုက္ေသာ ျပဳမူလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား” သို႔တည္းမဟုတ္

“သူမတူေအာင္ စြမ္းစြမ္းတမံ ေဆာင္ရြက္ခ်က္” စေသာ အနက္အဓိပၸါယ္မ်ားရွိေပသည္။ အ၀ဒါနစာေပ သည္ ဗုဒၶသာသနာေတာ္မွ ႀကီးျမတ္ေသာပုဂၢိဳလ္ထူးတို႔ အေၾကာင္းမွတ္တမ္းတင္ခ်က္မ်ားျဖစ္ တစ္ခါတစ္ရံ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ား သမိုင္း ႏွင္႔ လူဥပသကာတို႔ ၏ ျဖစ္ရပ္မ်ားပါ ပါ၀င္ႏိုင္ေလသည္။

အ၀ဒါနစာေပသည္ ဘာသာေရးတန္ဖိုး ႏွင္႔ က်င္႔စဥ္မ်ား ကို လက္ေတြ႕ ဘ၀ပတ္၀န္းက်င္တြင္ က်င္႔သံုးေအာင္ ျမင္ခဲ႔ ၾကေသာ ပုဂၢိဳလ္ျမတ္မ်ား၏ ဘ၀အတၱဳပၸတၱိမ်ား ကို ခ်ီးက်ဴးဂုဏ္ျပဳေရးသားခ်က္မ်ားျဖစ္ၾက၏။ ကံ ကံ၏ အက်ိဳးတရားမ်ား ဆန္းၾကယ္စြာ ဆက္ႏြယ္ေနပံု ႏွင္႔ ျမင္႕ျမတ္ေသာဆုကို ပန္ဆင္ခဲ႔သူ ဆုႀကီးပန္ အေလာင္းအလ်ာ ပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ အားထုတ္ ႀကိဳးပမ္းခ်က္မ်ား ကို အသားေပးေဖၚျပထား ေသာ စာေပပံုစံ ျဖစ္ေလသည္။ ေခတ္ေပၚ ၀တၱဳဇာတ္လမ္းမ်ားကဲ႕သို႔ပင္ အ၀ဒါနစာေပလာ ပုဂၢိဳလ္ျမတ္မ်ား၏ ဘ၀ အတၱဳပၸတၱိမ်ား သည္ ရသစံုလင္စြာ ေပးေသာ အႏုပညာ လက္ရာမ်ားျဖစ္ၾက၏။

အ၀ဒါနစာေပသည္ ဗုဒၶ၀င္စာေပ ဇာတကစာေပ နိပါတ္ေတာ္စာေပ ပိဋကတ္ေတာ္လာ ေထရီေထရာမ်ား၏ ဘ၀ အတၱဳပၸတၱိမ်ား အျပင္ ေရွးေဟာင္း အိႏၵိယစာေပသိုက္ႀကီးထဲမွ ပံုျပင္ ဒ႑ာရီ ၀တၱဳမ်ား တြင္ ပါရွိေသာ အေၾကာင္းအရာ ေပါင္းစံု ကို ေရာေႏွာေပါင္းစပ္ေရးသား ထားေသာ စာေပလက္ရာမ်ားျဖစ္သည္။

အ၀ဒါနစာေပေခတ္စားခဲ႔ သည္ ကာလ ကို ဘီစီ (၂) ရာစု မွ ေအဒီ (၃) ရာစု အတြင္း ႏွစ္ေပါင္း (၅၀၀) ခန္႔ ရွိခဲ႕ေၾကာင္း

အိႏၵိယ ႏိုင္ငံျပင္ပ မွ ဗုဒၶဘာသာယဥ္ေက်းမႈ အလႊမ္းမိုးခံရေသာ အျခားအာရွ ႏိုင္ငံမ်ားသို႔လည္း အ၀ဒါနစာေပ ပ်ံ႕ႏွံ႕ ေရာက္ရွိခဲ႔  ဘာသာေရးဆိုင္ရာ နံရံေဆးေရးပန္းခ်ီပါ ဇာတ္လမ္းမ်ားကို အ၀ဒါနစာေပ က မ်ားစြာလြမ္းမိုးခဲ႕ေၾကာင္း ကို သိရပါသည္။

အ၀ဒါနစာေပ၏ အတြင္းသာဖြဲ႕စည္းပံုသည္ ဇာတကစာေပပံုစံ ကဲ႕သို႔ ပင္ ပစၥဳပၸန္၀တၱဳ အတိတ္၀တၱဳ ဇာတ္ေပါင္းခန္း

(သမာ၀ဒါန) ဟူ၍ အပိုင္း (၃) ပိုင္းျဖင္႔ ဖြဲ႕စည္းထားေလသည္။ ဇာတ္ေပါင္းခန္း တြင္ အဓိက ေျပာဆိုသူျဖစ္ေသာ ဗုဒၶ ႏွင္႕ သာ၀ကတို႔ က အတိတ္ဇာတ္ေၾကာင္းမွ မည္သူမည္၀ါသည္ ပစၥဳပၸန္ဇာတ္လမ္းတြင္ မည္သူမည္၀ါ ျဖစ္လာေၾကာင္း ကို ထပ္တူျပဳဆက္စပ္ျပ ထားေလ၏။ အခ်ိဳ႕ အ၀ဒါနဇာတ္လမ္းမ်ားတြင္မူ အဓိကပုဂၢိဳလ္ျဖစ္သူ၏ အနာဂတ္ ဗ်ာဒိတ္ေပးခ်က္ (ဗ်ာကရဏ) ကို ေဖၚျပ မည္သူမည္၀ါသည္ အနာဂတ္ကာလတြင္ မည္သို႔ေသာ ဘ၀ ကို ရရွိၿပီးေနာက္ မည္သို႔မည္ပံု တရားထူးရ၍ ကၽြတ္တမ္း၀င္လိမ္႔မည္ဟူေသာ ေဟာကိန္းမ်ား ပါရွိေလသည္။

အကယ္စင္စစ္အားျဖင္႔ အ၀ဒါနစာေပသည္ မေကာင္းမႈတို႕ သည္ မေကာင္းေသာအက်ိဳးကို ေပး၍ ေကာင္းမႈသည္ ေကာင္းက်ိဳးကိုေပးသည္ ဟူေသာ အေျခခံ ကမၼနိယာမ သေဘာတရားကို ျပရန္ ႏွင္႔ အတိတ္ ပစၥဳပၸန္ ႏွင္႔ အနာဂတ္ဘ၀ ျဖစ္စဥ္ သံသရာ ကို အေျခခံထားသည္႔ ကမၼ၀ါဒ ကို ေဟာၾကားသင္ျပရန္ ရည္ရြယ္ထားသည္္မွာ ထင္ရွားေလသည္။

ပါဠိပိဋကတ္ ခုဒၵကနိကာယ္တြင္ သြတ္သြင္းထားေသာ ေထရီ ေထရာ အပါဒါန္ က်မ္းမ်ားသည္ အ၀ဒါနစာေပေခတ္ ၏ ေရွးအက်ဆံုးေသာ လက္ရာမ်ား ျဖစ္ဖြယ္ရွိၿပီး ဘီစီ (၂) ရာစု၀န္းက်င္တြင္ စုေဆာင္းခဲ႔ပံုရေလသည္။ ေထရီ ေထရာ အပါဒါန္ က်မ္းမ်ားသည္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ အႀကီးျမတ္ဆံုး ထိပ္တန္း မဟာသာ၀ကႀကီးမ်ား၏ အတိတ္ဇာတ္ေၾကာင္း ပါရမီျဖည္႔ဆည္းခဲ႔ၾကပံု ႏွင္႔ ပစၥပၸန္ဘ၀တြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶကို ဖူးေတြ႕ ရၿပီးေနာက္ အၿမိဳက္တရား ရပံုဇာတ္လမ္းမ်ား ျဖစ္ေလသည္။

ေနာက္ပိုင္းကာလ (ေအဒီ ၁ ရာစု မွ ၄ ရာစု အတြင္း) ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ အ၀ဒါနသတက (ပုဂၢိဳလ္ထူး ၁၀၀ ဇာတ္လမ္းမ်ား) ကမၼသတက (ကံ-ကံ၏ အက်ိဳးျပ ပံု၀တၱဳ ၁၀၀) ႏ်င္႔ ဒိဗ်ာ၀ဒါန (နတ္ေဒ၀ေလာကမွ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား) တို႔သည္ကား ရဟန္းရွင္လူ ပုဂၢိဳလ္ အထူးထူးအေထြေထြ တို႔၏ ဇာတ္လမ္းမ်ား ပါ၀င္ေန ေလသည္။အ၀ဒါနသတက ႏွင္႔ ကမၼသတက ဇာတ္လမ္းမ်ား သည္ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ သေဘာ ဆန္ေသာ အေရးအသားမ်ား ျဖစ္ေလသည္။

အ၀ဒါနသတက က်မ္းတြင္ ေရွးေဟာင္းေရာမေခတ္သံုး ဒဂၤါးတစ္မ်ိဳး (ဒီနာရ) ၏ အမည္ကို ေဖၚျပထားေသာေၾကာင္႔ ေအဒီ (၂) ရာစုထက္ မေစာႏိုင္ဟု ပညာရွင္မ်ားယူဆၾက၏။အ၀ဒါနသတက က်မ္းသည္ အ၀ဒါန (၁၀) ခုစီ ပါ၀င္ေသာ ၀ဂ္ (၁၀)ခု ပါရွိၿပီး ၀ဂ္တစ္ခုလွ်င္ အေၾကာင္းအရာတစ္မ်ိဳးစီ ေဖၚျပထား၏။ ပထမ ၀ဂ္ မွ စတုတၱ ၀ဂ္ အထိသည္ ဗုဒၶ ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶ တို႔ ႏွင္႔ ဆိုင္ ေသာ ပါရမီျဖည္႔ပံု ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ပါသည္။ ပဥၥမ၀ဂ္ မွာ ေပတ၀တၱဳ ကဲ႕သို႕ အထူးထူး အေထြေထြ ေသာ ၿပိတၱာမ်ိဳးစံုတို႔ ၏ ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ ၿပီး ဆ႒မ၀ဂ္မွာမူ လူ ႏွင္႕ တိရစၦာန္ တို႔ ဒါန သီလ မႈ မ်ားေၾကာင္႔ နတ္ျပည္လားၾက ရပံုမ်ား ေကာင္းမႈ ကုသိုလ္ကံ ၏ အက်ိဳးေပးပံုမ်ား ကို ဖြင္႔ဆိုထားေလသည္။ ဤက်မ္း၏ ေနာက္ဆံုး ၀ဂ္ ေလးခုမွာ ရဟႏၱာ တို႔ ႏွင္႕ သက္ဆိုင္ေသာ ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ေလသည္။

ဒိဗ်ာ၀ဒါန (နတ္ေဒ၀ေလာကမွ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား) မွာ မူ အလြန္ ရႈပ္ေထြးေသာ ဇာတ္လမ္းဇာတ္ကြက္မ်ားျဖင္႔ တန္ဆာဆင္ ေရးဖြဲ႔ထားေလသည္။ (ေအဒီ ၆ ရာစု မွ ၈ ရာစု အတြင္း) ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ ပါဠိဘာသာ အ႒ကထာက်မ္းမ်ားႏွင္႔  တရုပ္ဘာသာျပန္ အ၀ဒါနက်မ္းမ်ားတြင္ ဤ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား ကိုေတြ႕ရပါသည္။

ဟိႏၵဴကဗ်ာဆရာတို႔ က မဟာဘာရတ ရာမယန တို႔ ကဲ႕ သို႔ေသာ မဟာကဗ်ာက်မ္းႀကီးမ်ား ေရွးေဟာင္းပူရာဏ္က်မ္းလာ ဇာတ္လမ္းဇာတ္ကြက္မ်ား ကို မွီျငမ္း၍ ၎တို႔၏ သူရဲေကာင္းဇာတ္လိုက္မ်ားကို ဖန္ဆင္းသည္႔နည္းတူ အ၀ဒါနစာေပ ကို ေရးသားျပဳစုေၾကာင္း ခန္႔မွန္းရေပသည္။ ေအဒီ (၂) ရာစုတြင္ေပၚေပါက္ခဲ႕ေသာ ကုမာရလာတ ေရးသားေသာ ကပၸနာမ႑ိ ဋီကာ ႏွင္႔ ၄င္းေနာက္ ေပၚေပါက္ေသာ အရိယသူရ ဟာရိဘတၱ ေဂါပဒတၱ စသည္႔ ပညာရွိမ်ားျပဳစုခဲ႕ၾကေသာ ေဗာဓိသတၱာ၀ဒါနမာလာ ဇာတကမာလာ အစရွိေသာက်မ္းမ်ား သည္ ဘုရားေလာင္း၏ ေရွးဘ၀ ဇာတ္ေၾကာင္း မ်ား ကို ေရးဖြဲ႕ထားေသာ က်မ္းစာမ်ားျဖစ္ေလသည္။

ဤ က်မ္းစာမ်ား၏ အဓိကပစ္မွတ္မွာ သာမန္ျပည္သူလူထု၏ ဘာသာတရားအေပၚ ၾကည္ညိဳသဒၶါစိတ္ ကို တိုးတက္ ျဖစ္ထြန္းေစရန္ ျဖစ္သည္။ ဘုရားေလာင္း ႏွင္႔ သာ၀ကေလာင္းလ်ာတို႔၏ ပါရမီျဖည္႔က်င္႕ခဲ႔ ရေသာ အတိတ္ ဘ၀ ေပါင္းမ်ားစြာ ကို ေရးသားေဖၚျပျခင္းအားျဖင္႔ ျမတ္စြာဘုရားႏွင္႔ ရဟႏၱာသာ၀ကမ်ား အေပၚ အထူးေလးစား ၾကည္ညိဳစရာေကာင္းေအာင္ ေရးသားထားျခင္းျဖစ္ေလသည္။ ဤ ဇာတ္လမ္းမ်ား ကို အေျခခံ၍ ဘ၀ေပါင္းမ်ားစြာ ပါရမီျဖည္႕က်င္႔ရေသာ လမ္းစဥ္ (မဟာယာန ပါရမိတာလမ္းစဥ္) ဆီ သို႔ ဦးတည္ခဲ႔သည္ဟု မွန္းဆႏိုင္ပါ၏။

---

[1] Williams, Paul. Buddhism. Vol. 3. The origins and nature of Mahāyāna Buddhism. Routledge. 2004. p. 50.

[2] Paul Williams, Mahayana Buddhism, p. 18

[3] Nattier, Jan (2003), A few good men: the Bodhisattva path according to the Inquiry of Ugra: p. 193-194

[4] Reginald Ray in his 1994 book Buddhist Saints in India, and Paul Harrison (1995: 67 ff.)

[5] (Schopen 2004a: 92–3)Monasteries . . . are presented here [in his sources] primarily not as residences for monks to live in but as potential and permanent sources of merit for their donors . . . monks [were] under heavy obligations . . . not determined by the religious life or needs of monks but by the religious needs of donors.(Schopen 2004a: 245). ‘For these monks . . . the primary role of their fellow Buddhist monks was not to “work out their own salvation with diligence” but to diligently generate merit for lay donors by using what they provided or what belonged to them’ (ibid.: 245–6).

[6] Nattier 2003a: 249–50

[7] Paul Williams, Mahayana Buddhism, P.41