အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း=အပိုင္း-၂

သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ မွ မဟာယာန အယူအဆမ်ား

သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ သည္ ေရွးအက်ဆံုးေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသုတၱန္မ်ား အနက္မွ တစ္ခုျဖစ္ၿပီး ဤ သုတၱန္မွ စတင္၍ မဟာယာန အယူအဆမ်ား အပီအျပင္ ထင္ရွားစြာ ေပၚလြင္ေနသည္ကို ေတြ႕ရေလသည္။ ဤသုတၱန္သည္ စကားေျပစုဏၰိယတစ္ပိုင္း ဂါထာအဖြဲ႕ တစ္ပိုင္း ေရးဖြဲ႕ထားေလသည္။ မဟာယာနႏြယ္ေသာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းစာမ်ား ျဖစ္သည္႔ လလိတာ၀တၱာရ မဟာ၀တၱဳ စသည္တို႔ ေပၚေပါက္ၿပီး ေအဒီ (၁) ရာစု ၀န္းက်င္ခန္႔ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔ ခန္႔မွန္းၾကပါသည္။ အေစာဆံုးေတြ႕ရေသာ တရုပ္ဘာသာျပန္လက္ရာမ်ားကို ေအဒီ(၂၈၆) တြင္ ရဟန္းေတာ္ ဓမၼရကၡ မွ ၎  ေအဒီ (၃၈၃) တြင္ ရဟန္းေတာ္ ကုမာရဇီ၀မွ ၎ ေအဒီ (၆၀၁) တြင္ ဥာဏဂုတၱ ႏွင္႔ ဓမၼဂုတၱ တို႔က ၎ အသီးသီး ျပန္ဆိုခဲ႕ၾကေလ၏။ သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ ၏ အေရးပါမႈ ကို ၈ႀကိမ္၉ႀကိမ္မက အထပ္ထပ္ ဘာသာျပန္ခဲ႔ၾကသည္ကို ေထာက္ဆလွ်င္ သိႏိုင္ေလသည္။ ယေန႕ေခတ္ကာလတိုင္ တင္းဒိုင္ နိခ်ိရင္ ဇာန္ စေသာ ဂ်ပန္ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ားတြင္ ေန႔စဥ္ အေလးအေျမတ္ ရြတ္ဆိုပူေဇာ္လွ်က္ရွိေနေသာ သုတၱန္ ျဖစ္ေလသည္။

သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ သည္ ဟီနယာန မွ မဟာယာနသို႔ အၿပီးသတ္ အသြင္ကူးေျပာင္းမႈကို ေဖၚျပေနေသာ သုတၱန္ျဖစ္၏။ ရွင္ေတာ္ဘုရားသည္ အသိဥာဏ္ ပါရမီ အဆင္႔နိမ္႔ေသာ သာ၀ကမ်ားအတြက္ ဟီနယာန ကို ေဟာၾကား ခဲ႔ရေၾကာင္း ကို ရွည္လ်ားစြာ ေဖၚျပထားေလသည္။ ဟီနယာန လမ္းစဥ္သည္ ေဗာဓိပကၡိယတရား (၃၇)ပါး ကို က်င္႔သံုး ျခင္းျဖင္႔ ကိေလသာရ၀ဏ (ကိေလသာ အတားအဆီး) တို႔ကို ဖယ္ခြာႏိုင္ၿပီး အရိယသစၥာ(၄)ပါးကို သိျမင္ႏိုင္ျခင္း ပုဂၢလသုညတာ ကို သိျမင္ႏိုင္ျခင္း ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ကို သိျမင္ႏိုင္ျခင္း စသည္႔ အက်ိဳးတရားမ်ား ရရွိႏိုင္ေပသည္။ သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ အလိုအရ ဟီနယာန လမ္းစဥ္ကို ေပါက္ေရာက္ေအာင္ျမင္ၿပီးေသာ သာ၀ကမ်ားသည္ ေဗာဓိသတၱ မဟာယာန ပါရမီလမ္းစဥ္ ကို ဆက္လက္ျဖည္႔က်င္႔ျခင္းအားျဖင္႔ ေဥယ်ာ၀ရဏ (ဥာဏ္ပညာအတားအဆီး) ကို႔ ဖယ္ခြာ ႏိုင္ၿပီးလွ်င္ ဓမၼသုညတာ ကို ထိုးထြင္းသိျမင္ၿပီး သမၼာသမၺဳဒၶ ဘုရားအျဖစ္ကို ေရာက္ရွိႏိုင္သည္ဟု ေဖၚျပပါသည္။

သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္၏ အဓိကအက်ဆံုး အယူအဆမွာ ဧကယာန=ဗုဒၶယာန=မဟာယာန ျဖစ္သည္။ ရွင္ေတာ္ဘုရား သည္ အသိဥာဏ္ ပါရမီ အဆင္႔နိမ္႔ေသာ သာ၀ကမ်ားအတြက္ ဟီနယာနလမ္းစဥ္မ်ား (သာ၀ကယာန ႏွင္႕ ပေစၥကဗုဒၶယာန) ကို ေဟာၾကားခဲ႔ရ ေသာ္လည္း အဆံုးစြန္ေသာ တစ္ခုတည္းေသာ လမ္းစဥ္ သည္ ဧကယာန=ဗုဒၶယာန =မဟာယာန ျဖစ္သည္ဟုဆိုပါသည္။

သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ သည္ အခန္း (၂၇) ခန္းပါ၀င္ေသာ ရွည္လ်ားေသာ သုတၱန္ျဖစ္သည္။ ပထမအခန္းတြင္ ဤသုတ္သည္ ေရွး ဘုရားရွင္ အဆက္ဆက္ေဟာၾကားခဲ႔ေသာ မဟာေ၀ပုလႅသုတၱန္ ျဖစ္ေၾကာင္း ဒီပကၤရာဘုရားရွင္ထံ သို႔ ၀ရျပဘာ ေဗာဓိသတၱထံမွ တစ္ဆင္႔ ေရာက္ရွိခဲ႔ေၾကာင္း ၀ရျပဘာ ေဗာဓိသတၱ မွာ မဥၨဴသိရီ ေဗာဓိသတၱ၏ ေရွးဘ၀ျဖစ္ေၾကာင္း တို႕ ကို ေဖၚျပထားေလသည္။

ဒုတိယ အခန္းတြင္ သမၼာသမၺဳဒၶ ဘုရားရွင္တို႔ ၏ တရားအသိ (ဓမၼာဘိသယ) ကို ေဗာဓိသတၱ ပေစၥကဗုဒၶ သာ၀ကမ်ား မည္သို႔မွ အသိမေရာက္ႏိုင္ေၾကာင္း တတိယ ႏွင္႔ စတုတၱ အခန္းမ်ားတြင္ ဘုရားရွင္တို႔ ၏ ကရုဏာသည္ ေ၀ေနယ်တို႔ အေပၚ တစ္ေျပးညီက်ေရာက္ ေစေၾကာင္းကို ပံုျပ၀တၱဳႏွစ္ပုဒ္ျဖင္႔ တင္ျပထားေလသည္။

ပဥၥမ အခန္းတြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶသည္ ေနမင္း မိုးတိမ္တိုက္ ကဲ႔ သို႔ ေ၀ေနယ်တို႔ အေပၚ တူမွ်ညီညာစြာ က်င္႔သံုးေၾကာင္း သာ၀ကတို႔ ရရွိေသာ နိဗၺာန္သည္ အဆံုးစြန္လြတ္ေျမာက္မႈ မဟုတ္ေၾကာင္း ဘုရားရွင္တို႔ ၏ တရားအသိ ႏွင္႔ ရရွိေသာ နိဗၺာန္သည္ အဆံုးစြန္လြတ္ေျမာက္မႈ ျဖစ္ေၾကာင္း ကို ေဖၚျပထားေလသည္။ သက်မုနိဘုရားရွင္က မိမိ၏ မဟာသာ၀ကမ်ားသည္ တစ္ခ်ိန္က်လွ်င္ ဓမၼသုညတာ ကို ထိုးထြင္းသိျမင္ၿပီး သမၼာသမၺဳဒၶ ဘုရားအျဖစ္ကို ေရာက္ရမည္ ျဖစ္ေၾကာင္း ဗ်ာဒိတ္ေပးေဟာၾကားထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶက ဤ သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ ကို ေရွးဘ၀ေဟာင္းတစ္ခုတြင္ ေဒ၀ဒတၱ အေလာင္း ရေသ႕ထံမွ ၾကားနာခဲ႔ဖူးေၾကာင္း ဤသုတၱန္ကို ကဲ႕ရဲ႕ရႈတ္ခ်မည္႔သူမ်ား အနာဂတ္ကာလတြင္ ေပၚေပါက္လာမည္ကို ႀကိဳတင္ျမင္သိခဲ႔ေၾကာင္း ဤသုတၱန္ကို ကဲ႕ရဲ႕ရႈတ္ခ်မည္႔သူမ်ား အပယ္ငရဲသို႔လားၾကရမည္႔အေၾကာင္း ဤသုတၱန္ကို ေလးျမတ္ၾကည္ညိဳ ရြတ္ဆိုပူေဇာ္ထိုက္ေၾကာင္း ေစတီမ်ားႏွင္႔အတူ ဦးညြတ္ရုိေသထိုက္ေၾကာင္း တို႔ ကို ေဖၚျပထားပါသည္။

ေနာက္ အခန္း ႏွစ္ခန္းတြင္မူ ဘုရားရွင္၏ သက္တမ္းသည္ အကန္႕အသတ္မရွိ အနႏၱ-ထာ၀ရ ျဖစ္ေၾကာင္း လူ႔ေလာကတြင္ ေမြးဖြား-ဘုရားျဖစ္-တရားေဟာ-ပရိနိဗၺာန္ျပဳ ေသာ ျဖစ္ရပ္မ်ားသည္ ဘုရားရွင္၏ အမွန္တကယ္ျဖစ္ေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ား မဟုတ္မူပဲ ေ၀ေနယ်တို႔ကို တရားျပလိုေသာေၾကာင္း ဖန္းတီးထားေသာ မာယာ၀ိရူပမွ်သာ ျဖစ္ေၾကာင္း ဒီပကၤရာမွ သည္ ေဂါတမဗုဒၶ ထိ ဘုရားရွင္ဟူသမွ်သည္ မိမိ၏ အသြင္မ်ားသာ ျဖစ္ေၾကာင္း ေဟာၾကားထားေသာေၾကာင္႔ ေလာကီလြန္ ေလာကုတၱရာ ဘုရားရွင္မ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္း အတည္ျပဳေျပာဆိုေသာ အခန္းမ်ားျဖစ္ေလသည္။ က်န္အခန္းမ်ားအားလံုးသည္ကား ဤသုတၱန္ကို ေလးျမတ္ၾကည္ညိဳ ရြတ္ဆိုပူေဇာ္ ျခင္းအားျဖင္႔ရရွိႏိုင္မည္႔ အက်ိဳးတရားမ်ားကို ၀ိတၱာရခ်ဲ႕ ရွင္းျပထားခ်က္မ်ားျဖစ္ေလ၏။

ထူးျခားခ်က္မွာ အခန္း (၂၄) တြင္ ေဗာဓိသတၱ အ၀ေလာကိေတသြာရ ကို စတင္မိတ္ဆက္ေဖၚျပထားေလသည္။ ေဗာဓိသတၱ အ၀ေလာကိေတသြာရ ကို ရည္မွန္းဆုေတာင္းပတၳနာျပဳပါက ေဘးဥပါဒ္အႏၱရာယ္ အသြယ္သြယ္မွ လြတ္ေျမာက္ႏိုင္ေၾကာင္း သူသတ္သမား၏ ဓါးသည္ပင္ အစိတ္စိတ္အျမြာျမြာ က်ိဳးပဲ႕ ရေၾကာင္း လက္ထိတ္ ေျခထိတ္တို႔မွ ကၽြတ္လြတ္ရေၾကာင္း သေဘၤာပ်က္ျခင္းေဘးဆိုး ကႏၱာရခိုးသူတို႔၏ေဘး စသည္တို႔မွ လြတ္ေျမာက္ရေၾကာင္း ကို ေဖာ္ျပထားေလသည္။ ဤ အခန္းကို အေျခခံလွ်က္ ေဗာဓိသတၱ အ၀ေလာကိေတသြာရ၏ အေၾကာင္းသက္သက္ ကို သာ တစ္က်မ္းလံုးေဖာ္ျပထားေသာ ကာရ႑ဗ်ဴဟာ အမည္ရွိ က်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္ ေပၚေပါက္ခဲ႔ေလသည္။ ကာရ႑ဗ်ဴဟာ သည္ကား ဖန္ဆင္းရွင္ ဣႆရ၀ါဒ ဆန္ဆန္ ေရးသားထားဟန္ရွိေလသည္။

ေအဒီ ၃၉၉ တြင္ အိႏိၵယသို႔ေရာက္လာခဲ႔ေသာ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ဖာဟီယန္သည္  သီဟိုဠ္မွ တရုပ္ျပည္သို႔ သေဘၤာႏွင္႔အျပန္လမ္း မုန္တိုင္းမိရာတြင္  အ၀ေလာကိေတသြာရ ကို ဆုေတာင္းရာ လီႈင္းေလမ်ား ခ်က္ခ်င္းၿငိမ္သက္သြားေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားေလသည္။

အ၀ေလာကိေတသြာရ သည္ ေလာကသားတို႔ ကို ကရုဏာျဖင္႔ငံုၾကည္႔ေတာ္မူေနေသာ အရွင္ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ သတၱ၀ါအားလံုးကို ကယ္တင္၍ မၿပီးမခ်င္း နိဗၺာန္သို႕ မ၀င္စံရန္ အဓိ႒ာန္ျပဳ ထားေသာ အရွင ျဖစ္ၿပီး ဘုရားရွင္ ဟူသမွ်တို႔၏ မဟာကရုဏာဓါတ္ကို ကိုယ္စားျပဳထားေသာ ေဗာဓိသတၱ လည္းျဖစ္၏။ ကာရ႑ဗ်ဴဟာ ေရွ႕ပိုင္းတြင္ အ၀ေလာကိေတသြာရ သည္ အ၀ီစိငရဲ၌ အႏွိပ္စက္ခံေနရေသာ သတၱ၀ါမ်ားကို အပါယ္ဒုကၡမွ ကင္းေအာင္ အ၀ီစိငရဲျပည္သို႔ ဆင္းသက္ အ၀ေလာကိေတသြာရ ေရာက္သည္ႏွင္႕ ငရဲမီးေတာက္မ်ား ၿငိမ္းခဲ႔ေၾကာင္း ထိုမွတဖန္ သူ၏ မဟာကရုဏာ အစြမ္းျဖင္႔  ျပိတၱာမ်ား ကို ငတ္မြတ္ေျပေစခဲ႔ ေၾကာင္း သီဟိုဠ္ကၽြန္းမွလူမ်ား ကို ဘီလူးရန္ လြတ္ေစခဲ႔ ေၾကာင္း ေရးသားထားေလ၏။

ကာရ႑ဗ်ဴဟာ က်မ္းက ခ်ယ္မႈန္းျပသေသာ အ၀ေလာကိေတသြာရ သည္ စၾက၀ဠာ ကမၻာ မိုးေျမ ကို ဖန္ဆင္းရွင္ႀကီးပင္ ျဖစ္ေနေတာ႔ပါသည္။  သူ၏ မ်က္လံုးမွ ေန ႏွင္႔ လ သူ၏ မ်က္ေမွာင္မွ မေဟႆရ နတ္မင္း သူ၏ ပုခံုးမွ နတ္ျဗဟၼာ ႀကီးမ်ား သူ၏ စြယ္ေတာ္မွ သူရႆတီနတ္ေဒ၀ီ သူ၏ ခံတြင္းမွေလနတ္မင္း သူ၏ ေျခေထာက္မွ ေျမထု သူ၏ အစာအိမ္မွ ၀ရုဏနတ္မင္း တို႔ ေမြးဖြားခဲ႔ေၾကာင္း အလကၤာတန္ဆာဆင္ ေရးသားထား၏။

ကာရ႑ဗ်ဴဟာ က်မ္းတြင္ အေရးအပါဆံုးမွာ အ၀ေလာကိေတသြာရ ကို ရွိခိုးပူေဇာ္ေသာ ဥဳမ္ မဏိ ပဒၶေမ ဟုမ္ ဂါထာ အေၾကာင္း ျဖစ္ေလသည္။ ဤ အကၡရာ (၆) လံုးမွ်ပါေသာ ပါထာငယ္ေလးသည္ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီ၍ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ၏ ႏွလံုးသားမ်ားကို စိုးမိုးခဲ႔သည္။ တိဗက္မဟာယာနဗုဒၶဘာ ယဥ္ေက်းမႈ လႊမ္းမိုးေသာ ေနရာတိုင္းတြင္ ဥဳမ္ မဏိ ပဒၶေမ ဟုမ္ ဂါထာ ကို အျမတ္တႏိုး အႀကိမ္ သိန္းသန္းခ်ီ၍ ရြတ္ဆိုပူေဇာ္ၾကသည္။ ဥဳမ္ မဏိ ပဒၶေမ ဟုမ္ ဂါထာ ႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ယင္း ဂါထာသည္ အလြန္ တန္ခိုးအာႏုေဘာ္ႀကီးမားေၾကာင္း အ၀ေလာကိေတသြာရ ၏ တိုက္ရိုက္ ေကာင္းခ်ီးေပးမႈ ကို ရႏိုင္ေၾကာင္း မိမိ ေသြးကိုမင္ ပမာျပဳ၍ မိမိအေရကို ပုရပိုက္ ပမာျပဳ၍ မိမိ အရိုးကို ကေလာင္ပမာျပဳ၍ ေရးသားပူေဇာ္သင္႔ေၾကာင္း ဥဳမ္ မဏိ ပဒၶေမ ဟုမ္ ဂါထာ တစ္ႀကိမ္ရြတ္ဆိုမႈ သည္ ဂဂၤါ သဲစုထက္ ပိုမ်ားျပားေသာ ေကာင္းမႈ ကုသိုလ္ အစုျဖစ္ေၾကာင္း ယံုၾကည္ၾကသည္။

မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ဟုတ္-မဟုတ္ သံုးသပ္ခ်က္

မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ဟုတ္-မဟုတ္ ျငင္းခံုစြပ္စြဲမႈမ်ား ေရွးအခါကတည္း ရွိခဲ႔ေလသည္။

ယေန႔ေခတ္သုေတသီပညာရွင္တို႕၏အျမင္တြင္လည္း မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဥာဏ္ပဋိဘာန္ထက္ျမက္စူးရွေသာ က၀ိပညာရွိမ်ား ေရးသားစီရင္ခဲ႔ပံုေပၚေၾကာင္း သမိုင္း၀င္သက်မုနိ ေဂါတမဗုဒၶကိုယ္တိုင္ ေဟာၾကားခဲ႔ေသာ သုတၱန္ ေဒသနာမ်ားမျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ယူဆၾက၏။ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္မူ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) မဟုတ္ စြပ္စြဲမႈမ်ား ကို ခုခံေခ်ဖ်က္ရန္ ႏွင္႔ ထိုသို႔စြပ္စြဲသူမ်ား ကို မာရ္နတ္၏ ေက်ာ႔ကြင္းတြင္ သက္ဆင္းမိသူမ်ားဟုဆိုထား ပံုကိုေထာက္ရႈကာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ဟုတ္-မဟုတ္ စြပ္စြဲမႈမ်ားျငင္းခံုမႈမ်ား ျပင္းထန္ခဲ႕ေၾကာင္း သြယ္၀ိုက္ဆင္ျခင္သိႏိုင္ ေပသည္။[1]

ထိုသို႔ဆိုျခင္းျဖင္႔ မဟာယာနသုတၱန္ မဟုတ္ေသာ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာ၏ သုတၱန္အားလံုးကို ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္သည္ဟု အတည္ျပဳေျပာဆိုျခင္းမဟုတ္ေပ။ ပါဠိပိဋကတ္သည္ပင္လွ်င္ အလံုးစံုကို ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန)ျဖစ္သည္ဟု အခိုင္အမာေျပာဆိုရန္ခက္ခဲလွေပသည္။ စင္စစ္အားျဖင္႔ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) မဟုတ္ေသာ သုတၱန္မ်ားကို ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန)ကဲ႕သို႔ လက္ခံဆည္းကပ္ရန္မွာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုယ္ေတာ္တိုင္က အတည္ျပဳေပးရန္လိုပါသည္။ မက္ကြင္း၏အလိုအရ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန)ျဖစ္သည္ဟု အတည္ျပဳေျပာဆိုႏိုင္ရန္ အေျခအေန (၃)ခုရွိ၏။ ယင္းတို႔မွာ--

·         သုတၱန္ကို ေဟာၾကားၿပီးေသာအခါတြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုယ္ေတာ္တိုင္က အတည္ျပဳေပးျခင္း

·         သုတၱန္ကို မေဟာၾကားမီ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုယ္ေတာ္တိုင္က ႀကိဳတင္ဗ်ာဒိတ္ေပးအတည္ျပဳေပးျခင္း

·         သုတၱန္ကို ေဟာၾကားသည္႔ ပုဂၢိဳလ္ကို ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုယ္ေတာ္တိုင္က အတည္ျပဳေပးျခင္း

ဤအေျခအေနမ်ားႏွင္႔ျပည္႔စံုႏိုင္ရန္မွာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ သက္ေတာ္ထင္ရွားရွိေနခ်ိန္မွသာ ျဖစ္ႏိုင္ေပလိမ္႕မည္။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ႏွင္႔တစ္ကြ ထိပ္တန္းသာ၀ကမေထရ္ျမတ္ႀကီးမ်ား ပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူၾကၿပီးေသာကာလတြင္မူ သေဘာတရားအရ ပိဋကတ္ သည္ ထပ္မံျဖည္႔စြက္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ႔ေခ်။

မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားအေနျဖင္႔မူ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူၾကၿပီးေသာ္လည္း ရွင္ေတာ္ဗုဒၶသည္ အမိတာဘစ်ာနိဗုဒၶ အမိတာယုစ်ာနိဗုဒၶ စသည္႔ ရုပ္နယ္လြန္စ်ာန္ဘုရားမ်ား (Cosmic Buddhas) အသြင္ျဖင္႔ ဆက္သြယ္ေဟာၾကားခဲ႔သည္ဟု ယံုၾကည္ၾကေလသည္။

မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း သက်မုနိရွင္ေတာ္ဗုဒၶကိုယ္ေတာ္တိုင္ တစ္ခ်ိန္ခ်ိန္ တစ္ေနရာရာတြင္ အမွန္တကယ္ ေဟာေတာ္မူခဲ႕ေၾကာင္း (ဧ၀ံ ေမသုတံ) အစခ်ီေသာ သုတ္နိဒါန္းမ်ားျဖင္႔ ေဖၚျပေလ႔ရွိ ေသာ္လည္း သုေတသီပညာရွင္မ်ားအေနျဖင္႔ သမိုင္းအေထာက္အထား ပိဋကတ္စာေပအေထာက္အထား မရွိေသာ ေၾကာင္႔ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံရန္ ခက္ခဲေပလိမ္႔မည္။

ဤသို႕ဆိုေသာ္လည္း မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ေနာက္ပိုင္း ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ ထြင္လံုးသက္သက္ ဟုမယူဆသင္႔ေပ။

ဥပမာ-မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ဒႆနဂိုဏ္းတစ္ခုျဖစ္ေသာ မာဓ်ာမိကဂိုဏ္း (မဇၥၽိမိကဂိုဏ္း)၏ အေျခခံ အယူအဆမ်ားကို ပါဠိပိဋကတ္မွ သံယုတၱနိကာယ္ သုတၱနိပါတ္ စသည္တို႔တြင္ ေတြ႕ ရွိႏိုင္ေသာေၾကာင္႔ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားက မာဓ်ာမိကဂိုဏ္း (မဇၥၽိမိကဂိုဏ္း) က အေျခခံခဲ႔ေသာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား သည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန)ႏွင္႔ ေလွ်ာ္ညီေသာ ေဟာၾကားသြန္သင္ခ်က္မ်ားျဖစ္ေၾကာင္းေထာက္ဆႏိုင္ပါသည္။

မဟာယာနသုတၱန္မ်ား၏ဇစ္ျမစ္ကို ေရွးက်ေသာမဟာယာနသုတၱန္ တစ္ခုျဖစ္သည္ဟုယူဆရေသာ ပစၥဳပၸႏၷသုတၱန္တြင္ ေတြ႕ရ၏။ ဤသုတၱန္တြင္ အမိတာယုစ်ာနိဗုဒၶ၏ ရူပါရုံကသိုဏ္း က်င္႔ပံု  အမိတာယုစ်ာနိဗုဒၶ၏ ဗုဒၶေခတၱ သို႕ ကိန္း၀င္ ေရာက္ရွိပံု အမိတာယုစ်ာနိဗုဒၶထံေတာ္မွ တရားထူးမ်ား နာၾကားရပံု မ်ားေဖၚျပထား ေလသည္။

ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္သည္ သမာဓိ၀င္စားခ်ိန္မွာ ရုပ္နယ္လြန္ စ်ာန္ဘုရားမ်ားႏွင္႔ ဆက္သြယ္ေတြ႕ဆံု ၿပီးေနာက္ အဆင္႔ျမင္႔ မဟာယာနတရားေတာ္မ်ား ၾကားနာခဲ႕ရပံု ကို ေဖၚျပထားသည္။ ဤနည္းအားျဖင္႔ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား သည္ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္၏ နက္ရိႈင္းေသာ သမာဓိစိတ္အတြင္း၀ယ္ ဓမၼဗ်ာဒိတ္ေတာ္မ်ားဆန္ဆန္ေပၚေပါက္လာဟန္ တူေပသည္။ ထို႔ေၾကာင္႔ ေပါလ္ ဟာရစ္ဆန္၏ ထင္ျမင္သံုးသပ္ခ်က္အရ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ေတာရ ေဆာက္တည္ေနေသာအရည၀ါသီေတာမွီ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ား၏ ေဖၚထုတ္မႈမ်ားျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။[2]

ေရွးက်ေသာမဟာယာနသုတၱန္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ အရိယာသုပိနသုတၱန္တြင္ အိပ္မက္ (၁၀၈)ပါး ကို ေဖၚျပထားၿပီး ယင္းတိုပအနက္ ေအာက္ပါတို႔မွာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား၏ဇစ္ျမစ္ ကို အိပ္မက္ေလာကႏွင္ ဆက္သြယ္ထားဟန္ရွိေၾကာင္း ေတြးဆႏိုင္ေပသည္။

(၂၂)-တရားေတာ္နာၾကားရျခင္း

(၂၄)-မေတြ႕ဖူးေသာ ရဟန္း ကိုဖူးေတြ႕ရၿပီး တရားေတာ္နာၾကားရျခင္း

(၂၅)-မိမိကိုယ္တိုင္ ဓမၼာသနပလႅင္တြင္ထိုင္ၿပီး တရားေတာ္ ေဟာာၾကားျခင္း

(၂၉)-ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုဖူးေတြ႕ရၿပီး တရားေတာ္နာၾကားရျခင္း

(၅၆)-ဓမၼက်မ္းစာ လက္ခံ ရရွိျခင္း

(၆၂)- သုတၱန္က်မ္းစာမ်ား ေဖၚထုတ္ရန္ ပဏိဓါနအဓိ႒ာန္ျပဳျခင္း

(၆၃)- ဓမၼက်မ္းစာ ရတနာတစ္ဆူ၏ အမည္နာမကို ၾကားသိရျခင္း

(၆၄)-အျခားေသာေလာကဓါတ္မွ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ တစ္ဆူ၏ အမည္နာမကို ၾကားသိရျခင္း

(၉၅)-မင္းပရိသတ္အစံုကို တရားေတာ္ ေဟာာၾကားျခင္း

ေပါလ္ ဟာရစ္ဆန္၏ သံုးသပ္ခ်က္မွာ စာေပက်မ္းဂန္းသုတၱန္ေလ႔လာမႈ ႏွင္႔ ကမၼ႒ာန္းက်င္႔စဥ္ ေပါင္းစပ္မႈေၾကာင္႔ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကိုစတင္ခဲ႔ၾကေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ထူးျခားဆန္းၾကယ္ေသာ အိပ္မက္မ်ား ရရွိကာ ဓမၼက်မ္းစာ သစ္မ်ား ေဖၚထုတ္ႏိုင္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္းယူဆေလသည္။[3]

ဤသို႔ဆိုလွ်င္မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း မည္သည္႔အေထာက္အထားျဖင္႔ လက္ခံရမည္နည္းဟူေသာေမးခြန္းျဖစ္ေပၚလာခဲ႔ေလသည္။  ေအဒီ (၈) ရာစုတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႕ေသာ မဟာယာန ရဟန္းေတာ္ ဒႆနပညာရွင္ သႏၱိေဒ၀၏ သိကၡာသမုစၥယ က်မ္းတြင္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံရန္ အေၾကာင္းတရား (၄) ပါးကို ေဖၚျပထားခဲ႕သည္ကို ေအာက္ပါအတိုင္းေတြ႕ႏိုင္သည္။

(၁) သစၥာဓမၼကိုညြန္ျပ ျခင္း မိစၦာဓမၼကို ပယ္ရွားျခင္း

(၂) ဓမၼ၀ါဒ ကို သင္ၾကားျခင္း အဓမၼ၀ါဒ ကို မေဟာၾကားျခင္း

(၃) ကိေလသာတရား ေခါင္းပါးေရးကိုညြန္ျပျခင္း ကိေလသာတရား ပြားစီးေရးကို မညြန္ျပျခင္း

(၄) နိဗၺာန္ႏွင္႔ အေလွ်ာ္ျဖစ္ျခင္း သံသရာလည္မႈႏွင္႔ ဆန္႕က်င္ျခင္း

ဤ ေလးခ်က္ႏွင္႔ ကိုက္ညီလွ်င္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံရန္ လံုေလာက္ေၾကာင္းေကာင္းမြန္စြာ အျပစ္ကင္းစြာ အက်ိဳးရွိစြာ ေဟာၾကားအပ္ေသာ သုဘာသိတ မွန္သမွ်သည္  ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း ျဖစ္ေလရာ ထိုထိုေသာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ဤအခ်က္မ်ားႏွင္႔တိုက္ဆိုင္စစ္ေဆးလွ်က္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံႏိုင္ေပသည္။ ပါဠိပိဋကတ္ အဂၤုတၱရနိကာယ္ အ႒ကနိပါက္ မွ ဥတၱရ၀ိပတၱိသုတ္ တြင္ အလားတူေဟာခဲ႔ သည္ကိုေတြ႕ရပါသည္။ ၀ိမုတၱိ ကို ေရာက္ေစႏိုင္ေသာ ဓမၼဟူသမွ် ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္သည္ဟု ယူဆႏိုင္ဖြယ္ရာရွိပါသည္။ ပါဠိပိဋကတ္ အဂၤုတၱရနိကာယ္ စတုကၠနိပါက္မွ မဟာပေဒသတရား(၄) ပါးတြင္လည္း ေပၚေပါက္လာေသာ တရားသစ္ ဟူသမွ်ကို ခ်က္ခ်င္း လက္ခံျခင္း ျငင္းပယ္ျခင္းမျပဳပဲ ဘုရားရွင္ေဟာေတာ္မူခဲ႔ၿပီးေသာ ဓမၼ၀ိနယ ပိဋကတ္မ်ားတြင္ သြတ္သြင္းတိုက္ဆိုင္စစ္ေဆးၾကည္႔ၿပီးမွ လက္ခံျခင္း ျငင္းပယ္ျခင္း ျပဳၾကရန္ ေဟာၾကားခ်က္ ရွိပါသည္။ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ဤမဟာပေဒသတရား(၄) ပါး အခ်က္မ်ားႏွင္႔တိုက္ဆိုင္စစ္ေဆးလွ်က္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ဟုတ္မဟုတ္ ဆ၀ါးၾကည္႔ႏိုင္ပါသည္။

၀ိမုတၱိ ကို ေရာက္ေစႏိုင္ေသာ ဓမၼဟူသမွ် ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း မဟာယာန၀ါဒီတို႔ ကခံယူျခင္းေၾကာင္႔ က်ယ္ျပန္႔ေသာ လြပ္လပ္ေသာ အသစ္ဖန္တီးမႈမ်ား ျဖစ္ခြင္႔ရွိခဲ႔ပံုေပၚပါသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈသည္ ေတာရေဆာက္တည္ တရားက်င္႕သံုးအားထုတ္ၾကေသာ ေဗာဓိသတၱဆုပန္ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ အသစ္ဖန္တီးမႈမ်ားက ကာလေရြ႕ေလ်ာေသာအခါ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) အျဖစ္ ေျပာင္းလဲလက္ခံခဲ႔ၾကဟန္တူ ေလသည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ ကို ဦးေဆာင္ခဲ႔ေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား သည္ သမိုင္း၀င္ဗုဒၶ(Historical Buddha) အေပၚ သက္၀င္ယံုၾကည္မႈမွ မွ စ်ာနိဗုဒၶမ်ား (Cosmic Buddhas) အေပၚသက္၀င္ယံုၾကည္မႈဆီသို႔ ေရြ႕လွ်ားခဲ႔ေသာအခါ သမိုင္း၀င္ဗုဒၶ မွ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ေဟာျခင္းမေဟာျခင္းကိစၥသည္ အေရးမပါေတာ႔ ေခ်။ မဟာယာန၀ါဒီတို႔ အတြက္ သမိုင္း၀င္ဗုဒၶ ၏ နိမၼာနကာယထက္ သမိုင္း ႏွင္႔ ေလာကီအခ်ိန္ကာလ အတိုင္းအတာမ်ား ကို ေက်ာ္လြန္ေနေသာ (စ်ာန္သမာဓိစိတ္ကို အေျခခံေသာ ပညာဥာဏ္မ်က္စိျဖင္႔သာျမင္အပ္ေသာ) ဗုဒၶ၏ သေမၻာဂကာယ ႏွင္႔ ထာ၀ရတည္ရွိ ေနေသာ ဗုဒၶ၏ ဓမၼကာယမ်ား ကို ပိုလြန္ၿပီး အေလးအျမတ္ထားခဲ႔ေသာေၾကာင္႔သာ ျဖစ္ေပလိမ္႔မည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တိုးတက္ထြန္းကားလာျခင္း

ဗုဒၶဘာသာ၏ အေစာဆံုး ႏွစ္ (၃၀၀) ကာလအတြင္းမွာ ဗုဒၶဘာသာ သည္ လူ႔ေလာကႏွင္႔ မ်ားစြာ မဆက္စပ္ေသာ ရဟန္းဗဟိုျပဳ ဘာသာတရားတစ္ခု အသြင္ျဖင္႔ရွိခဲ႔  ေမာရိယ အင္ပါယာကို ထူေထာင္ေသာ အာေသာကမင္းႀကီး လက္ထက္မွ စ တင္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ ျပန္႔ပြား ရန္ အားယူခဲ႔ႏိုင္သည္ကို ေတြ႕ရသည္။ အိႏၵိယျပည္တြင္ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကို ခ်ီးျမွင္႔ ေထာက္ပံေသာ သာသနာ႔ဒါယကာ ေမာရိယမင္းဆက္ ျပဳတ္၍ ျဗဟၼဏ ဘာသာ၀င္ ဘုရင္မ်ားနန္းတက္ခဲ႔သည္ ။

အာေသာကမင္းႀကီး ေနာက္ သုန္ဂမင္းဆက္မ်ားနန္းတက္လာေသာ ဗုဒၶဘာသာ သည္ မင္းခ်ီးေျမာက္မႈမခံရေတာ႔ေခ်။ ပုရွမိၾတသုန္ဂမင္း (Pusyamitra Sunga) သည္ ဗုဒၶဘာသာ ကို မ်ားစြာဖိႏွိပ္ခဲ႔ ေလသည္။   ျဗဟၼဏ ဘုရင္ တို႔၏ ႏွိပ္စက္မွူေၾကာင္႔ ဟီနယာန သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း မွာ အိႏၵိယအေနာက္ ပိုင္းသို႔ေျပာင္း ခဲ႔ရ၍ ေထရ၀ါဒဂိုဏ္းမွာ အိႏၵိယေတာင္ပိုင္း ဆံခ်ီသို႔ ေရြ ႔ခဲ႔ရသည္ ။ ျဗဟၼဏ ဘုရင္တို႔သည္ သကၠဋဘာသာကို ဦးစားေပးေသာေၾကာင္႔ ဟီနယာန သဗၺတၱိ ၀ါဒဂိုဏ္း သည္ ဘုရားေဟာပါဠိေတာ္မ်ားကို သကၠတ ဘာသာ ျဖင္႔ေျပာင္းလဲ မွတ္တမ္းတင္ခဲ႔ၾကသည္။

ဗုဒၶဘာသာ သည္ ဖိႏွိပ္ခံရေသာ္လည္း ျပည္သူတို႔၏ ၾကည္ညိဳသဒၵါတရားေၾကာင္႔ မေမွးမွိန္ပဲ ဆက္လက္ တိုးတက္ခဲ႔ပါသည္။ သုန္ဂမင္းဆက္ေခတ္ကာလတြင္ ဗုဒၶဘာသာ ကို ျပည္သူတို႔၏ လွဴဒါန္းပူေဇာ္မႈ အေထာက္အထား မ်ားစြာ ေတြ႔ ရွိရေလသည္။ဘာရြတ္ထူပါ ဆန္ခ်ီထူပါ ကာေလ လိႈဏ္ဂူ စေသာ ႀကီးမားေသာ သာသနိကအေဆာက္ အအံုမ်ား သည္ သုန္ဂမင္းဆက္ေခတ္ကာလတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔သည္ကို ေထာက္ခ်င္႔လွ်က္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ ဖိႏွိပ္ခံရေသာ္လည္း ျပည္သူတို႔၏ ၾကည္ညိဳသဒၵါတရားေၾကာင္႔ မေမွးမွိန္ပဲ ဆက္လက္ တိုးတက္ခဲ႔ေၾကာင္းထင္းရွားသည္။ ဤသို႔ျဖင္႔ ဗုဒၶဘာသာ သည္ တစ္ျဖည္းျဖည္း ရဟန္းဗဟိုျပဳ ဘာသာတရားတစ္ခု အသြင္ မွ လူထုအမ်ားကိုးကြယ္ေသာ ဘာသာတရားတစ္ခုအျဖစ္သို႔ေရာက္ခဲ႔သည္။ ဓါတ္ေတာ္ ေမြေတာ္ ေစတီ ပုထိုး ဆင္းတု ကိုးကြယ္ေသာ လူထုအမ်ားႀကိဳက္ဘာသာတရားျဖစ္လာခဲ႔ေလသည္။

အိႏိၵယျပည္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ဂရိ ဘုရင္ မိလိႏၵကဲ႕သို႔ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္ပင္ ဗုဒၶဘာသာ ကို လက္ခံခဲ႔ၾကခ်ိန္ျဖစ္၏။

ဂရိ ဘုရင္ မိလိႏၵ သည္ သာဂလေနျပည္ေတာ္ တည္ေထာင္ၿပီးေသာ္ ဗုဒၶဘာသာ ကိုမ်ားစြာ ေထာက္႔ပံ႕ ခ်ီးေျမာက္ခဲ႔သည္။

ပန္ဂ်ပ္ျပည္နယ္ သာဂလျမိဳ ႔ေတာ္တြင္ ဂရိ္ႏြယ္၀င္ မိလိႏၵမင္းၾကီး၏ အေမးကို ရဟႏၱာ အရွင္နာဂသိန္ ကေျဖဆိုေသာ မိလိႏၵပဥွာ ပါဠိေတာ္က်မ္းၾကီးေပၚထြန္းခဲ႔သည္ ။ ဗုဒၶဘာသာ ကို အိႏိၵယျပည္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ေနထိုင္ေသာဂရိလူမ်ိဳးမ်ား ကိုးကြယ္ခဲ႔ၾက ပါဠိစာေပ အေထာက္အထားမ်ားအရ ကထာ၀တၱဳက်မ္းျပဳ အရွင္ေမာဂၢလိပုတၱတိႆမေထရ္ႀကီးသည္ ယာ၀နတိုင္း (ဂရိေဒသ) သို႔ သာသနာျပဳရန္ အရွင္ဓမၼရိကၡိတမေထရ္ကို ေစလႊတ္ခဲ႔သည္။ ထိုမေထရ္သည္ ယာ၀နတိုင္း (ဂရိေဒသ) သာ မက အပႏၱကတိုင္းတြင္လည္း သာသနာကိုထြန္းလင္းေစခဲ႔ပါ၏။

ေအဒီ (၁) ရာစု-ဂႏၶာရတိုင္း ပက္သွ်၀ါျမိဳ ႔တြင္ သကမင္းစိုးစံသည္ ။ ထိုကာလ တြင္ ဂႏၶာရတိုင္းတြင္ဟီနယာန သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္းက လႊမ္းမိုးလာ သည္။ သကမင္းဆက္-သာတာ၀ါဟနမင္းဆက္တို႔သည္ အိႏၵိယျပည္ မထုရာ ၊ ဥေဇနီ ၊ ဒက္ကန္ေဒသ သို႔တိုင္ေအာင္ အာဏာစက္ျပန္႔ႏွံ႔ ခဲ႔သည္ သကမင္းဆက္၌ ကနိသွ်ကဘုရင္ကို ဒါယကာျပဳ၍ ဟိနယာန သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္းက ရဟန္းေတာ္(၅၀၀) ျဖင္႔ သဂၤါယနာတင္ခဲ႔သည္ ။ ဤ သဂၤါယနာတင္ပြဲကို အရွင္၀သုမိၾတ က ဦးေဆာင္ ကာ က်င္းပခဲ႔သည္ဟုဆိုပါသည္။ ကနိသွ်ကဘုရင္ သည္ အာေသာကမင္းႀကီး ေထရ၀ါဒသာသနာ ကို ခ်ီးေျမာက္ သည္႕ နည္းတူ သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း ကို ခ်ီးေျမာက္ခဲ႔သည္။ ေထရ၀ါဒဖက္က အသိအမွတ္မျပဳေသာ္လည္း စတုတၱသဂၤါယနာဟု ေခၚတြင္ၾကေသာ ပိဋကတ္ေတာ္က်မ္းစာမ်ား ႏွင္႕ အဖြင္႔ ၀ိဘာသာက်မ္းႀကီးမ်ားကို သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း၀င္ ရဟန္းေတာ္မ်ား က စီရင္ၾကၿပီး ေၾကးျပားမ်ားေပၚတြင္ေရးထြင္းကာ ပူေဇာ္ခဲ႔ၾကသည္။

သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း၏ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကို တရုပ္ဘာသာ တိဗက္ဘာသာ တို႔သို႕ ျပန္ဆိုခဲ႔ၾကေသာေၾကာင္႔ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပ အေျခခံအုတ္ျမစ္သည္ သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္းလာ စာေပမ်ားျဖစ္သည္ဟုဆိုလွ်င္ မွားအံ႕မထင္ေပ။ တစ္နည္းအားျဖင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အဆင္႔ျမင္႔ ဒႆနဂိုဏ္းမ်ားျဖစ္ၾကေသာ မဇိၩမိက ဂိုဏ္း ႏွင္႔ ေယာဂစာရ ဂိုဏ္း တို႔၏ အျမင္မ်ားသည္ သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း၏ အေျခခံအယူ၀ါဒေရးရာမ်ား ကို ေ၀ဖန္းဆန္းစစ္တိုက္ခိုက္ရင္း ေပၚထြန္း လာခဲ႔ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင္႔ တိဗက္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ သင္ရိုးတြင္ သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း၏ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ားလာ ေသာ ေ၀ဘာသိကဒႆနအျမင္ သည္ အေျခခံသင္ရိုးျဖစ္၍ မဇိၩမိက ဂိုဏ္း ႏွင္႔ ေယာဂစာရ ဂိုဏ္း တို႔၏ အျမင္မ်ားကို အဆင္႔ျမင္႔ သင္ခန္းစာမ်ား အျဖစ္ သင္ယူရေလသည္။ ဤ အခ်က္သည္ ေရွ႕တြင္ ေရးသားေဖၚျပလတၱံေသာ မဇိၩမိက ဂိုဏ္း ႏွင္႔ ေယာဂစာရ ဂိုဏ္း တို႔၏ အျမင္မ်ားဆိုင္ရာ အခန္းမ်ား ေရာက္လွ်င္ ေကာင္းစြာ ထင္ရွားလာပါလိမ္႔မည္။

ေအဒီ (၂) ရာစု ခန္႔တြင္ နာဂၢဇၹဳန ရဟန္းေတာ္သည္ နဂါးျပည္မွ ပညာပါရမိတာပိဋကတ္မ်ားရရွိပင္႔ေဆာင္ခဲ႔ၿပီး မဇိၩမိက သုညတ ၀ါဒက်မ္းမ်ားကို ေရးသားသည္ ။ နာဂၢဇၹဳန ရဟန္းေတာ္သည္ကား အိႏၵိယျပည္၏ ေနမင္းႀကီး ေလးဆူဟု တင္စားျခင္း ခံရေသာ မဟာပညာရွိက၀ိအေက်ာ္ပေဂးႀကီး ေလးပါးအနက္ပါ၀င္ေသာ ပုဂၢိဳလ္ႀကီးျဖစ္ၿပီး  မဟာယာနဗုဒၶဘာသာေလာကတစ္ခုလံုးက ဒုတိယဗုဒၶတစ္ဆူအေနျဖင္႔ အေလးအျမတ္ျပဳျခင္း ခံရသူျဖစ္ေလသည္။ ၎မွ မဟာယနဂိုဏ္းေပၚထြန္းခဲ႔သည္ၿပီးလွ်င္ အိႏၵိယျပည္တျပည္လံုးတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀ါဒျပန္႔ႏွံသည္ ။ သီဟိုဠ္ကြၽန္းတြင္မူ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ကံမေကာင္းခဲ႔လွပဲ ေ၀ါဟရတိႆ မင္းက ေ၀တုလႅပိဋက (သဒၶမၼပု႑ရိကက်မ္း)ကို မီးရွိ ႔ဖ်က္ဆီး၍ မဟာယနဂိုဏ္းကို တိုင္း ျပည္မွ ႏွင္ထုတ္ခဲ႔ သည္ ကိုေတြ႔ရေလသည္။

ေအဒီ (၄) ရာစု ေလာက္တြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ေယာဂစာရဂိုဏ္းကို စတင္တည္ေထာင္ေသာ က်မ္းျပဳဆရာ အသဂၤႏွင္႔ ၀သုဗႏၶဳ တို႔ညီေနာင္ႏွစ္ပါးေပၚထြန္းခဲ႔သည္ ။ အိႏၵိယျပည္တြင္ ဂုတၱမင္းမ်ားက နာလႏၵ တကၠသိုလ္ စေသာ မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား တည္ေထာင္ေပးသည္ ။ ဂုတၱမင္းမ်ားမွာ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ၾက ၍ ထိုေခတ္အိႏၵိယျပည္ ဗုဒၶဘာသာမွာလည္းဟိႏၵဴ၀ါဒႏွင္႔ေထြးေရာယွက္တင္ ျဖစ္ေနသည္ ။ ဗုဒၶဘာသာ၏ သုညတ၀ါဒ ၀ိဥာဏ၀ါဒတို႔ က ဟိႏၵဴဘာသာ ကို လြမ္းမိုး သလို ဟိႏၵဴဘာသာ ထဲမွ ပူရာဏ္က်မ္း အယူအဆမ်ားလည္း ဗုဒၶဘာသာအတြင္းသို႔ စိမ္႕၀င္ထိုးေဖါက္ ၀င္ေရာက္ခဲ႔သည္႔ကာလျဖစ္သည္။

မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ေရးသားမည္ဆိုပါလွ်င္ မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား၏ အေၾကာင္းကို ခ်န္လွပ္ထားဖို႔ မျဖစ္ႏိုင္ေခ်။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ အိႏၵိယျပည္တြင္ ေရာက္ရွိခဲ႔စဥ္က အထင္ကရ တည္ရွိခဲ႔ေသာ မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးႏွစ္ခု မွာ အိႏၵိယျပည္ အေရွ႔ပိုင္းတြင္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ႏွင္႔ အိႏၵိယျပည္ အေနာက္ပိုင္းတြင္ ၀ါလာဗီတကၠသိုလ္ တို႔ ျဖစ္သည္ဟုဆိုပါသည္။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္သည္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ တြင္ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ဆရာေတာ္ သီလဘျဒ ထံတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ေယာဂစာရ အဘိဓမၼာ ႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ေလ႔လာသင္ၾကားခဲ႔ေလသည္။

နာလႏၵာတကၠသိုလ္သည္ စာသင္ခန္းမႀကီးမ်ား စာၾကည္႔တိုက္ႀကီးမ်ား ႏွင္႔အတူ အဆင္႔ျမင္႔ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရး ႏွင္႔ နာလႏၵာတကၠသိုလ္စည္းကမ္းထိန္းသိမ္းေရး လုပ္ငန္းမ်ားပါ ျပည္႔စံုစြာ ရွိေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ႔ေလသည္။ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ သည္ ဆရာ ၁၅၀၀ ခန္႔ ႏွင္႔ ေက်ာင္းသာ ၁၀၀၀၀ ေက်ာ္ရွိေၾကာင္း ဗုဒၶဘာသာ (မဟာယာန ႏွင္႔ ဟီနယာနဂုိဏ္မ်ား) ျဗဟၼဏဘာသာ ဆိုင္ရာ စာေပက်မ္းဂန္မ်ား အျပင္ အျခား ေလာကီ သိပၸံ အတတ္ပညာမ်ား (ေဟတု၀ိဇၨာ သဒၵါ၀ိဇၨာ အာထဗၺဏေ၀ဒ စသည္) ကိုလည္း သင္ၾကားေၾကာင္း ပါေမာကၡခ်ဳပ္ဆရာေတာ္ သီလဘျဒ သည္ ဥာဏ္အထက္ျမက္ဆံုးႏွင္႔ ပညာအႀကီးဆံုးျဖစ္ေၾကာင္း တို႔ ကို တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ က မွတ္တမ္းတင္ ထားခဲ႔ေလသည္။

အျခား တရုပ္ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးျဖစ္ေသာ ယိခ်င္ ၏ Record of the Buddhist Religion (Chapter XXXIV) က်မ္းစာတြင္မူ မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား၏ ပညာေရးစံနစ္တြင္ သကၠဋသဒၵါသင္ၾကားေရး အေျခခံက်ပံုအေၾကာင္း ကို အေသးစိတ္ခ်ယ္မႈန္းထားသည္ကိုေတြ႕ ရ၏။ သကၠဋသဒၵါသင္ၾကားေရးတြင္ ပါဏိနီ၏ သုတၱက်မ္းမ်ားျဖစ္ေသာ ဓါတုပါထ အ႒ဓါတု ဥဏာဒိသုတၱ ကာသိကာ၀ီထိ အျပင္ ေ၀ဒႏၱဒႆနပညာရွင္ႀကီး ဘာႀတီဟာရီ၏ သွ်တၱရက်မ္းမ်ား ၀ါက်ပဒီပ ေဘဒ၀ီထိ တို႔ ကို လဲ ေလကလာရသည္။ ေဟတု၀ိဇၨာ သဒၵါ၀ိဇၨာ ဆိုင္ရာက်မ္းမ်ား သဗၺတၱိ၀ါဒ အဘိဓမၼာပညာရွင္ ၀သုဗႏၶဳ၏ အဘိဓမၼာေကာသက်မ္း ညာယ် ဒြါရ တကၠ သွ်တၱရ စေသာ ေရွးေဟာင္းအိႏၵိယ ယုတၱိေဗဒ က်မ္းမ်ား ဇာတကမာလာ ႏွင္႔ ၀ိနယဘာသာရပ္ မ်ားကို ပါ က်ယ္ျပန္႕စြာေလ႕လာသင္ၾကားၾက ရေလသည္။

မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား၏ ပညာေရးစံနစ္တြင္ အာဂုံ ေလ႔က်က္ျခင္း နည္းကို သံုး သည္သာမက ဆင္ေျခေလွ်ာက္လဲျခင္းပညာရပ္ေလ႕က်င္႔ ၾကရေလသည္။ ပညာရပ္မ်ားေလ႕လာသင္ၾကားၿပီးဆံုးသြားပါက

ဘြဲ႔အပ္ႏွင္ျခင္းလဲ ရွိသည္။ စာသင္ခန္းမ်ားတြင္ ေရနာရီသံုး အခ်ိန္မွတ္သား ေမာင္းတီး ၍ အခ်ိန္ကို ေၾကညာေပး တစ္ေန႔တာ သင္ၾကားခ်ိန္ (၈) နာရီခန္႕ရွိသည္ဟုဆို၏။  နာလႏၵာတကၠသိုလ္မွာ ဆင္ေျခေလွ်ာက္လဲျခင္းပညာရပ္တြင္ အလြန္ေက်ာ္ၾကားၿပီး စာသင္သားမ်ား အေနႏွင္႔ ဆင္ေျခေလွ်ာက္လဲျခင္း ကို ေလ႕က်င္႕ၾကျဖင္းအားျဖင္႔ ေန႔တာတို သည္ဟူ၍ ေတာင္ထင္ၾကရေၾကာင္း လြတ္လပ္စြာ ဆင္ေျခတက္ အဆိုအေျခမ်ားျဖင္႔ ျငင္းခံုကာ ပညာဆည္းပူး ေလ႕လာၾကရေၾကာင္း ေရးသားထားေလသည္။

နာလႏၵာတကၠသိုလ္၏ ပညာသင္ၾကားပံုသည္ ေရွးေခတ္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းတိုက္မ်ားမွ အေမးအေျဖ (ကထာ) သင္ၾကားနည္း ကို အတုယူဟန္ရွိေလသည္။ နယ္အသီးသီးမွ လူမ်ိဳးေပါင္းစံု ဘာသာေပါင္းစံု ေက်ာင္းသားမ်ား တက္ေရာက္ ေလ႕လာသင္ၾကားၾကခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ကို  ျဗဟၼဏဘာသာ ႏွင္႔ေထြးေရာယွက္တင္ ေပါင္းစည္း ေစရန္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ပညာေရး က အေျခအေနေပးေစခဲ႔ေၾကာင္း သမိုင္းပညာရွင္တို႔က ေကာက္ခ်က္ဆြဲၾက၏။

နာလႏၵာတကၠသိုလ္ စာၾကည္႔တိုက္ႀကီးမ်ား အလြန္ႀကီးက်ယ္ေၾကာင္း တိဗက္ ဆရာေတာ္ လာမာ တာရာနာထ၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ႕ရၿပီး ယင္းတို႔ အနက္ စာၾကည္႔တိုက္ႀကီး (၃) ခု ထင္ရွားေလသည္။ ၎တို႕၏ အမည္မ်ားမွာ ရတနဒါဓီ (ရတနာပင္လယ္)၊ ရတနသာဂရ (ရတနာ သမုဒၵရာ)၊ ႏွင္႔ ရတနာရဥၹက  (ရတနာ မ်က္ခ်ယ္) ဟူ ၍ အသီးသီးျဖစ္ၾက၏။

ထိုစာၾကည္႔တိုက္ႀကီးမ်ားကို တပ္ခ္မ်ား က မီးရိႈ႕ ဖ်က္ဆီးခဲ႔ေၾကာင္း တိဗက္မွတ္တမ္းမ်ားက ဆိုရာတြင္ လေပါင္းမ်ားစြာ မီးမ်ားေလာင္ေနခဲ႔ေၾကာင္း ဂုိဏ္းေပါင္းစံု ဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာ က်မ္းဂန္စာေပမ်ား မီးသင္႔ ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ႔ရေၾကာင္း သိရပါသည္။ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ႀကီးသည္ (၆) ရာစု ေခတ္တြင္ အေက်ာ္ၾကားဆံုးျဖစ္ခဲ႔ၿပီး ေနာက္ ႏွစ္သံုးရာ အတြင္း အသစ္ေပၚေပါက္လာခဲ႔ေသာ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ မတိုင္ခင္ကာလထိ နာမည္ေက်ာ္ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းတိုက္ႀကီး ျဖစ္ခဲ႔ေလသည္။ နာလႏၵာတကၠသိုလ္သည္ ေအဒီ (၁၁၉၇) ခုႏွစ္တြင္ ဘီဟာျပည္နယ္ကို မိုဟာေမဒင္တို႕ တိုက္ခိုက္ သိမ္းပိုက္သည္႔ အခါတြင္ ဂုိဏ္းေပါင္းစံု ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္ မ်ား အသတ္ခံရၿပီး လံုး၀ပ်က္သုဥ္းခဲ႔ေလသည္။

နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ၏ ဗိသုကာလက္ရာ (၇) ရာစုေခတ္၏ အခမ္းနားဆံုး ေသာ လက္ရာအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳၾကရ ေလာက္ေအာင္ ထည္၀ါခမ္းနားခဲ႔ေလသည္။ ဘုရင္ ယေသာ၀ါမာန္ (Yasovarman) ေရးထိုးေသာ ေက်ာက္စာတြင္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ၏ ျမင္႔မားလွေသာ ဘံုနန္းထြတ္ေဆာင္မ်ားသည္ မိုးေကာင္းကင္မွ တိမ္လႊာညြန္႔ဆိုင္ မ်ားကိုပင္ ထိတို႔နမ္းရႈပ္ေနေလဟန္ရွိေၾကာင္း ခ်ီးက်ဴးေရးသားထားေလ၏။

နာလႏၵာတကၠသိုလ္ႏွင္ပတ္သက္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ ေရွးေဟာင္းသုေတသနဌာန၏ တူးေဖာ္ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားတြင္ထူးျခားခ်က္ တစ္ခုကိုေတြ႕ ရ၏။  ၀ဂၤတိုင္း ကို အုပ္စိုးခဲ႔ေသာ ပါလမင္းဆက္၀င္ တတိယေျမာက္ ပါလမင္းျဖစ္ေသာ ေဒ၀ပါလမင္း (ေအဒီ ၉၀၀ ခန္႔) ေရးထိုးခဲ႔သည္ဟုယူဆရေသာ ေၾကးပုရပိုက္ ထဲ တြင္ သု၀ဏၰဘူမိ (သုမၾတ) ကၽြန္းကို စိုးစံေသာ ဘုရင္ သိရိဗလပုတၱေဒ၀မင္း သည္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ႀကီးတည္တံ႕ေစရန္ ရဟန္းေတာ္မ်ား ခ်မ္းသာစြာ ပညာသင္ၾကား ႏိုင္ၾကေ်စရန္ သီရိနာဂရေခၚ ပါဋလိပုတ္ ခရိုင္ ႏိုင္ငံအတြင္း ရြာ (၅) ရြာ ကို မိမိပိုင္ဆိုင္သည္႔ သု၀ဏၰဘူမိ မွ ရြာ (၅) ရြာ ျဖင္႔ အစားထိုး ေပးလွဴေၾကာင္း ေရးထိုးထားသည္ကို ေထာက္ခ်င္႕ ၍ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ သည္ အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ သာမကပဲ သု၀ဏၰဘူမိ (သုမၾတ) ကၽြန္း ကဲ႕ သို႔ ေသာ ေ၀းလံေသာ တိုငး္ႏိုင္ငံမ်ားထိေအာင္ ေက်ာ္ေဇာသတင္းပ်ံ႕ ႏွံ႕ ခဲ႔ေသာ တကၠသိုလ္ႀကီး ျဖစ္ေၾကာင္းထင္ရွားေလသည္။

၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ သည္ကား နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ေနာက္ ေပၚေပါက္လာေသာ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးျဖစ္ေလသည္။

ပိဂၤလတိုင္း (ဘဂၤလား) ကို စိုးစံခဲ႔ေသာ ပါလ မင္းဆက္မ်ား ၏ အေထာက္အပံ႕ျဖင္႕ ေပၚထြန္းခဲ႔ ေသာ ဗုဒၶစာေပတကၠသိုလ္ႀကီး ျဖစ္ေပသည္။ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ တည္ေနရာ ကို ရွာေဖြ ရာတြင္ ဂဂၤါျမစ္ ယာဖက္ကမ္း ျမစ္ႀကီးေျမာက္ဖက္အရပ္သို႕ စီးဆင္းရာ မွာ တည္ရွိခဲ႔ဟု ခန္႔မွန္းေသာ္လည္း အတိအက် မေတြ႕ရ ေသးေခ်။ ေရွးေဟာင္းမွတ္တမ္းမ်ား အလိုအရ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ ႀကီး၀ယ္မုခ္တံခါး (၆) ေပါက္ ရွိၿပီးလွ်င္   မုခ္တံခါးေပါက္ အသီးသီး ၌ (ဒြါရ ပ႑ိတ) ဟုေခၚေသာ ပညာရွိက၀ိႀကီးမ်ား က ေစာင္႔ေရွာက္လွ်က္ရွိခဲ႕ေၾကာင္ ႏွင္႔ စာသင္သားမ်ား ပညာသင္ၾကားၿပီးေျမာက္ခဲ႔ပါက ပ႑ိတ ဘြဲ႔ ကို တကၠသိုလ္ မွ အပ္ႏွင္း ေၾကာင္း ေဖၚျပထားေလသည္။

၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ ၏ ေမႊးပ်ံ႕ေသာဂုဏ္သတင္းသည္ တိဗက္ သို႕ သာသနာျပဳၾကြေရာက္ေတာ္မူခဲ႔ေသာ အရွင္ျမတ္ဒီပကၤရာ သိရီဥာဏ (Dipankara Srijnana) (ေအဒီ ၉၈၀-၁၀၅၃) ႏွင္႔ အဓိက ဆက္စပ္လွ်က္ရွိခဲ႔ေလသည္။

အရွင္ျမတ္ဒီပကၤရာ သိရီဥာဏ သည္ ၾသဒႏၱပူရီ တကၠသိုလ္ တြင္ ပညာေလ႕လာဆည္းပူးခဲ႔ၿပီးေနာက္ (ေအဒီ ၁၀၃၄-၁၀၃၈) တြင္ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ ၏ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ ဆရာေတာ္ႀကီးျဖစ္လာခဲ႔ၿပီး တိဗက္ဘုရင္ ၏ ပင္႔ဖိတ္ခ်က္အရ တိဗက္ျပည္သုိ႔ သာသနာျပဳၾကြေရာက္ခ်ီးျမွင္႕ ခဲ႔ေသာ သာသနာ႔အာဇာနည္ ဆရာေတာ္ႀကီးတစ္ပါးျဖစ္၏။ အရွင္ျမတ္ဒီပကၤရာ သိရီဥာဏ သည္ ကဒမ္ပဂုိဏ္း (Kadampa School) ကို တည္ေထာင္ခဲ႔ၿပီး  တိဗက္ျပည္တြင္ ဗုဒၶဘာသာေရာင္၀ါေနသို႔လင္းေစခဲ႔ ေသာ ေက်းဇူးရွင္ အျဖစ္ တိဗက္ျပည္သူတို႔ က အထူးေလးျမတ္ၾကည္ညိဳျခင္း ကို ခံရသူလည္းျဖစ္၏။ အရွင္ျမတ္ဒီပကၤရာ သိရီဥာဏသည္ (၁၃) ႏွစ္တိုင္ေအာင္ တိဗက္ျပည္တြင္ သာသနာျပဳၿပီး တိဗက္ျပည္မွာပဲ ပ်ံလြန္ေတာ္မူခဲ႔ ေလသည္။

၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ေနာက္ ထပ္မံေပၚေပါက္ခဲ႔ ေသာ ဇဂဒၵလ ႏွင္႔ ၾသဒႏၱပူရီ တကၠသိုလ္ မ်ားသည္လည္း ထိုစဥ္က ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကို ေထာက္ပံ႔ခဲ႔ၾကသည္႕ ပါလ မင္းဆက္မ်ား ပင္ ထူေထာင္ေပးခဲ႔ေသာ တကၠသိုလ္မ်ား ျဖစ္ေပ၏။ ေအဒီ ၁၀၈၄ မွ ၁၁၃၀ ထိ စိုးစံခဲ႔ေသာ ရာမာပါလမင္း (King Ramapala) သည္ ဂဂၤါျမစ္ဆံုေဒသ (ကာရာတို၀ါ) တြင္ မင္းေနျပည္ေတာ္တည္ေထာင္၍ ရာမာ၀တီၿမိဳ႔ေတာ္ (Ramavati) ဟု အမည္ေပးခဲ႔ ၏။ ေနျပည္ေတာ္ ၌္ ဇဂဒၵလ တကၠသိုလ္ ကိုလည္း တည္ေထာင္ေပးခဲ႕သည္။ ဇဂဒၵလတကၠသိုလ္သည္ ႏွစ္ပါင္း (၁၅၀) ခန္႔သာ ရွင္သန္ ႏိုင္ခဲ႔ၿပီး ဘီဟာျပည္နယ္ကို မိုဟာေမဒင္တို႕ တိုက္ခိုက္ခ်ိန္တြင္ အျခား ဗုဒၶတကၠသိုလ္ႀကီးမ်ား နည္းတူ ပ်က္သုဥ္းခဲ႔ ရျပန္ ေလသည္။

အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္း

ေအဒီ (၆၀၀) ဘုရင္ ဟာရွ၀ဒၶန လက္ထက္ အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ စတင္က်ဆင္းခဲ႕ေၾကာင္း သမိုင္းပညာရွင္မ်ားက သတ္မွတ္ၾကသည္။ ဟာရွ၀ဒၶနမင္း သည္ အာေသာကမင္းႀကီးကဲ႕သို႔ အိႏိၵယျပည္ ကို စုစည္းႏိုင္ခဲ႔ေသာ ဘုရင္ျဖစ္၏။ ဗုဒၶသာသာနာကို ခ်ီးေျမာက္ခဲ႔ သလို စင္ၿပိဳင္ ဟိႏၵဴဘာသာ ႏွင္႔ ဂ်ိန္းဘာသာတို႕ ကိုလည္းေထာက္ပံခဲ႕သူျဖစ္၏

တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္  ေအဒီ ၆၃၃ တြင္ အိႏိၵယျပည္ တစ္၀ွမ္းသို႔ ေရာက္ရွိခဲ႔ရာ၀ယ္ သာ၀တၳိ ကပိလ၀တ္ ကုသိနာရာ ဗာရာဏသီ ေ၀သာလီ ပါဋလိပုတ္ ဗုဒၶဂယာ စသည္႕ ေနရာမ်ားသို႕ ဘုရားဖူးေရာက္ရွိခဲ႕ေလသည္။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ စြန္႔ပစ္ထားေသာ ဘုရားေက်ာင္းမ်ားစြာေတြ႕ခဲ႔ ေၾကာင္း ဗုဒၶသာသာနာ ဆိုင္ရာ ေက်ာင္းေတာ္မ်ား ထက္ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္တို႔၏ နတ္ကြန္း (မႏၵာလိ) မ်ား ကို ပိုမိုမ်ားျပားစြာ ေတြ႕ခဲ႔ ရေၾကာင္း ဟိႏၵဴဘာသာ ႏွင္႔ ႏိုင္းစာလွ်င္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ မ်ားစြာ အင္အားခ်ိနဲ႔ ေနခဲ႔ၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေဖၚျပထားေလ၏။

တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္  သည္ ဗုဒၶဂယာ မွာ ေျမႀကီးထဲ တစ္၀က္နစ္ျမဳပ္၀င္ေနေသာ အ၀ေလာကိေတသြာရ ေဗာဓိသတၱ ရုပ္ပြားေတာ္တစ္ဆူေတြ႔ခဲ႔ ၿပီး ယင္း ေဗာဓိသတၱ ရုပ္ပြားေတာ္ ကြယ္ေပ်ာက္ခ်ိန္တြင္္ ဗုဒၶဘာသာ လည္း ကြယ္ေပ်ာက္လိမ္႔မည္ဟူေသာ တေပါင္စာခ်ိဳးရွိခဲ႔ေၾကာင္း ကို မွတ္တမ္းတင္ခဲ႕ပါသည္။

အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္း သည္ အဓိကအားျဖင္႔ ဟိႏၵဴဘာသာ၏ သိမ္းသြင္း ၀ါးၿမိဳမႈေၾကာင္႔ ျဖစ္ၿပီး စစ္မက္ေရးရာႏွင္႔ ပတ္သက္မႈ မရွိလွေၾကာင္း ပညာရွင္တို႕ ယူဆ ၾကသည္။ အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္း၏ ပင္မ အေၾကာင္းတရားမ်ားကို ေအာက္ပါ အတိုင္းေလ႕လာေတြ႕ရွိ ရပါသည္။

(၁) ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ ၏ ၀ိနည္းအက်င္႔ ေလ်ာ႔ရဲပ်က္ျပားခဲ႔ၾကျခင္း

တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေအဒီ ၆-၇ ရာစု ကာလမ်ားတြင္ အိႏၵိယျပည္ရွိ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ ၏ ၀ိနည္းအက်င္႔ ေလ်ာ႔ရဲပ်က္ျပားခဲ႔ၾကျခင္းအေၾကာင္း ကို မွတ္တမ္းတင္ထားေလသည္။ ဘိုလာ ႏွင္႔ ေဘာ္လတီ (Bolor and Balti) အရပ္တြင္ ရွိေသာ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ သည္ ၀ိနည္းအက်င္႔ကို မေလးစားၾကေၾကာင္း စာေပပရိယတ္ ကိုလည္းေကာင္းစြာ သင္ယူေလ႕လာမႈ မရွိၾကေၾကာင္း ဆင္းဒ္ (Sindha) ေဒသမွာ သမၼိတိယဂိုဏ္းသား ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္း သံဃာတို႔သည္ ရဟန္းတို႔ ႏွင္႔ မအပ္စပ္ေသာ ေလာကီကာမဂုဏ္တရားမ်ားကို ခံစားၾကသည္႔အျပင္ သားသတ္ျခင္း အိမ္ေထာင္သားေမြးအလုပ္မ်ားလုပ္ျခင္းတို႔ ကိုပါ ရဲရဲ၀ံ႕၀ံ႕က်ဴးလြန္သူမ်ားပင္ေတြ႕ခဲ႔ရေၾကာင္း ကို တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ က မွတ္တမ္းတင္ထားေလသည္။

ရႊင္က်န္ နည္းတူစြာ ကသၼီရမွ သမိုင္းပညာရွင္ ကာလ္ဟာဏ (Kalhana) ၏ သမိုင္းမွတ္တမ္းတြင္လည္း ေမဃ၀ါဟနမင္း၏ မိဖုရားယူကေဒ၀ီေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေသာ ၀ိဟာရေက်ာင္းေတာ္တြင္ သီတင္းသံုးေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားအနက္ တစ္၀က္ ခန္႔သည္သာ ၀ိနည္းအက်င္႔ ကို တင္းရင္းညီညြတ္စြာက်င္႔သံုးၾကေၾကာင္း က်န္တစ္၀က္မွာ၀ိနည္းအက်င္႔ကို မေလးစားေသာ အလဇၨီ ဒုႆီလ ရဟန္းမ်ားျဖစ္ၾကေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ႔ေလသည္။

ေအဒီ ၇-၈ ရာစုမ်ားတြင္ ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ စာေပမွတ္တမ္းမ်ားအရလည္း ေလာကီေရး ႏိုင္ငံေရး ကိစၥမ်ား၌ တက္တက္ၾကြၾကြ ပါ၀င္ခဲ႔ၾကေၾကာင္းသိရ၏။ ဘ၀ဘူတိ ေရးသားစီရင္ေသာ မာလာတိမာဓ၀ ၀တၱဳ တြင္ ကာမႏၵာကီ အမည္ရွိေသာ ဘိကၡဴနီမႀကီး တစ္ပါးသည္ ခ်စ္သူတို႔ေပါင္းဖက္ရန္ ေအာင္သြယ္တမန္ လုပ္ခဲ႔ေၾကာင္း ေရးသားထားသည္ ကိုေတြ႕ရ၏။ ကာမႏၵာကီ အမည္ရွိေသာ ဘိကၡဴနီမႀကီး အစစ္အမွန္ ရွိခဲ႔သည္ျဖစ္ေစ စာေရးသူ၏ စိတ္ကူးယဥ္ သက္သက္ ျဖစ္သည္ ျဖစ္ေစ ထိုကာလ ၀န္းက်င္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ ၏ ၀ိနည္းအက်င္႔ ေလ်ာ႔ရဲပ်က္ျပားေနၿပီ ျဖစ္ေၾကာင္း ေထာက္ဆ သိႏိုင္ေပသည္။

ထို႔အတူဒႏၱီ ေရးသားသီကုံးေသာ ဒသကုမာရစရိတ တြင္လည္း ဘိကၡဴနီ တို႔ ေအာင္သြယ္တမန္ျပဳၾကပံု ေလာကီေရးတြင္ ေထြးေထြးရႈပ္ရႈပ္ ပတ္သက္ၾကပံု မ်ား ကို ေဖၚျပခဲပေလသည္။ ကာလီဒါသ ဆရာ ၏ မာလ၀ိကာဂနိမိတၱ တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ ေဖါက္ျပန္ပ်က္စီးပံုမ်ား ႏွင္႔ ဗုဒၶစာေပ ႏုတ္ငံုေဆာင္ျခင္း (ဘာဏ) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ကို ယုတ္မာ နိမ္႔က်ေသာ ကာမဂုဏ္ခံစားမႈျဖင္႔ တင္စားေရးဖြဲ႕ထားမႈမ်ားကိုပင္ေတြ႕ ရေလသည္။ ေအဒီ ၈ ရာစုလက္ရာတစ္ခုျဖစ္ေသာ စာတုဘာဏီ တြင္ ကေခ်သည္ျပည္႔တန္ဆာမ်ားထံ သို႔ မင္းညီမင္းသားမ်ား ျဗဟၼဏပုေရာဟိတ္မ်ား အျပင္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရဟန္းမ်ားပင္ သြားေရာက္လည္ပတ္ၾကေၾကာင္း ေဖၚျပထားေလ၏။

(၂)ဗုဒၶဘာသာ ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈ မ်ားေၾကာင္႔ အင္အားခ်ိနဲ႔ခဲ႔ရျခင္း

ဗုဒၶဘာသာ၏ သမိုင္းသည္  ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈမ်ား၏ သမိုင္းဟု ဆိုရမေလာက္ပင္ သာသနာႏွစ္ ၃၀၀ အတြင္း ဂုိဏ္းမ်ား အစိတ္စိတ္အမႊာမႊာ ကြဲထြက္ ခဲ႔ ရေလသည္။ ဗုဒၶ လက္ထက္ေတာ္ ကတည္းက ေယာက္ဖေတာ္ ေဒ၀ဒတ္၏ ဂိုဏ္းခြဲထြက္မႈ ရွိခဲ႕သည္ကို ေထာက္၍ ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈမ်ား၏ ဇာစ္ျမစ္သည္ ဗုဒၶဘာသာ၏ အတြင္းသ႑ာန္၀ယ္ နက္ရိႈင္းစြာ သေႏၶတည္ခဲ႔ဟန္ရွိေလသည္။ ေဒ၀ဒတ္၏ ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါ ရဟန္းမ်ား ေအဒီ (၇) ရာစုထိ ရွင္သန္တည္ရွိေနခဲ႔ၿပီး ကာဏွသု၀ဏၰ တြင္ ဘိကၡဳနီေက်ာင္းမ်ားထူေထာင္ခဲ႔ေၾကာင္း မွတ္တမ္းမ်ားရွိေလသည္။[4]

ေရွးဦး ဗုဒၶဘာသာမွ ထာ၀ီရ၀ါဒ (ေရွးဦးေထရ၀ါဒ) ႏွင္႔ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္းမ်ား စတင္ကြဲထြက္ေလသည္။  မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ ေဂါကုလိက၊ဧေကာဗ်ာဟာရိက၊ေစတိယ၊ ဗဟုသုတိယ၊ပညတၱိ၀ါဒ၊ဂိုဏ္းကြဲ ၅ခု ထြက္ေပၚခဲ႔၍ ထာ၀ီရ၀ါဒ မွ မဟိသာသက၊ သဗၺတၱ၀ါဒ၊ ေဟမ၀တ၊၀ဇၨီပုတၱက၊ ဓမၼဂုတၱက၊ ကႆပိယ၊ သုတၱႏၱိက၊သမၼိတိယ၊ ေထရ၀ါဒ(၀ိဘဇၨ၀ါဒ) စသည္ျဖင္႔ ၁၁ ဂိုဏ္း ကြဲ ထြက္ျပန္သည္။ ဂိုဏ္းကြဲ အေသး အဖြဲ႔မ်ားကိုပါ ထည္႔သြင္းေရတြက္ပါက သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း ၃၀ အထက္ အကြဲ အျပဲေခတ္စားခဲ႔ သည္။

တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း (၁၈) ဂုိဏ္းတည္ရွိေၾကာင္းကို ေဖၚျပထား ေလသည္။ ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္၏ သန္႕စင္မႈ ႏွင္႔ ညစ္ႏြမ္းမႈတို႔ သည္ သက္ဆိုင္ရာ ဂုိဏ္းႏွင္႕သာ သက္ဆိုင္ေၾကာင္း သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း (၁၈) ဂုိဏ္းစလံုး က လည္း မိမိ တို႔ ဂိုဏ္း တရားသည္သာ စစ္မွန္ေသာ ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္ ျဖစ္ေၾကာင္း ၀န္ခံေျပာဆိုၾကေၾကာင္း အခ်င္းခ်င္းလည္း အညီအညြတ္မရွိ ျငင္းခုန္ေနၾကေၾကာင္း ဟီနယာနႏွင္႔   မဟာယာန ရဟန္းေတာ္မ်ားလည္း အယူအျမင္ ကြဲျပားျခားနားေနၾကေၾကာင္း ကို ပံုေဖၚေရးခ်ယ္ ခဲ႔ေလသည္။

ဟီနယာနဂိုဏ္းမွ ပညာဂုတၱ အမည္ရွိေသာရဟန္းေတာ္တစ္ပါးက ဂါထာ (၇၀၀) ပါရွိေသာ က်မ္းတစ္ေစာင္ျဖင္႔ မဟာယာနအယူ၀ါဒ ကို တိုက္ခိုက္ခဲ႔ေၾကာင္း မဂဓေဒသ မွ မဟာယာနရဟန္းေတာ္မ်ား၏ အားေပးတိုက္တြန္းမႈေၾကာင္႔

တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ က ဂါထာ (၁၆၀၀) ပါေသာ တန္ျပန္က်မ္းတစ္ဆူ ေရးသားစီရင္၍ ဟီနယာနဂိုဏ္း အယူအဆ ကို ႏွိပ္ကြပ္ခဲ႔ရေၾကာင္း မဟာယာနအယူ၀ါဒ ကို ထြန္းလင္းျပခဲ႔ရေၾကာင္း မွတ္တမ္းျပဳထားေလသည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပညာရွိက၀ိအေက်ာ္အေမာ္မ်ား ျဖစ္ၾကေသာ သႏၱိေဒ၀ စႏၵကိတၱိ သႏၱရကၡိတ စေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ဟီနယာနဂိုဏ္း အယူအဆမ်ား ကို ေ၀ဖန္ထိုးႏွက္ေသာ ဓမၼက်မ္းစာမ်ား စီရင္ေရးသား ခဲ႔ၾကေလသည္။ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းကြဲမ်ားအၾကား ၀ိ၀ါဒကြဲျပားၿပိဳင္ဆိုင္မႈသည္ ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ အျခား ဘာသာ၀ါဒမ်ား အၾကား ရွိေသာ ၀ိ၀ါဒကြဲျပားၿပိဳင္ဆိုင္မႈမ်ားထက္ ပို၍ ျပင္းထန္ခဲ႔ပါသည္။ ဤသို႔ ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈ မ်ားေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ သည္ အင္အားခ်ိနဲ႔ခဲ႔ရျခင္းျဖစ္သည္ဟူ၍ သုေတသီမ်ား ေတြးဆခဲ႔ၾကပါသည္။

(၃) ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ဟိႏၵဴဘာသာ အသြင္သ႑ာန္ျခင္း ေရာေႏွာလာခဲ႔ျခင္း

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္လူထုကို သိမ္းသြင္းႏိုင္ရန္ ဟိႏၵဴဘာသာမွ နတ္ေဒ၀တာမ်ား ကို ဗုဒၶဘာသာ နယ္ပယ္သို႔ သြတ္သြင္းခဲ႔ ေလသည္။ သီ၀ ဗိႆႏိုး ကာလီ စေသာ ဟိႏၵဴ နတ္ေဒ၀တာမ်ား သည္ အ၀ေလာကိေတသြာရ တာရာေဒ၀ီ စေသာ ဗုဒၶဘုရားမ်ား အသြင္ ကို ေဆာင္လာခဲ႔ေလသည္။ ကာလေရြ႕လ်ားလာေသာအခါတြင္

ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္လူထု က ဗုဒၶဘာသာ ကို ဟိႏၵဴဘာသာ ၏ အကိုင္းအခက္ တစ္ခုအေနနဲ႔ သာျမင္ခဲ႔ၾကေလေတာ႔သည္။

ဗုဒၶသည္ ဟိႏၵဴဘာသာ၏ ဗိႆႏိုး ဆင္းသက္ေသာ န၀မေျမာက္ အ၀တာရအသြင္ ဘုရား အေနျဖင္႔ ကိုးကြယ္လာခဲ႔ ၾကေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္လူထုကို သိမ္းသြင္းႏိုင္ရန္ ႀကိဳးစားရင္း တိုင္းရင္းသားရိုးရာ ယံုၾကည္မႈ ထံုးဓေလ႕မ်ား၏ တန္ျပန္၀ါးၿမိဳျခင္းကို ခံခဲ႔ ပံုရေၾကာင္း ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းပညာရွင္မ်ားက ေကာက္ခ်က္ဆြဲ ၾကပါသည္။

တႏၱရေယာဂ က်င္႔စဥ္မ်ား မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ အတြင္း ေရာေႏွာေပါင္းစပ္လာျခင္းသည္လည္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆုတ္ယုတ္ခဲ႔ေစေၾကာင္း လူထုအမ်ား ကိုးကြယ္ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ေဗာဓိသတၱမ်ားကိုယံုၾကည္ကိုးကြယ္မႈ ႏွင္႔ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ရြတ္ဆိုပူေဇာ္မႈ သက္သက္အဆင္႔သို႔ ဆုတ္ယုတ္ခဲ႔ ေၾကာငး္ ယိခ်င္၏မွတ္တမ္းတြင္ ေဖၚျပထား ေလသည္။

ရုပ္ပြားဆင္းတု ကိုးကြယ္မႈ ဂါထာမႏၱန္မ်ား ရြတ္ဖတ္ျဖင္း ဆုေတာင္းပတၳနာျပဳျခင္း တို႔ သည္ မူလ ပါရမီ က်င္႔စဥ္မ်ား၏ ေနရာတြင္ အစားယူလာၾကကာ တိုင္းရင္းသားရိုးရာ ယံုၾကည္မႈ ထံုးဓေလ႕မ်ား ႏွင္႔ အသြင္သ႑ာန္ အားျဖင္႔ ေရာေႏွာခဲ႔ သည္ မွာလည္း အေၾကာင္းတရားတစ္ခု ျဖစ္ေလသည္။

(၄) ျဗဟၼဏ တို႔ ဗုဒၶဘာသာ ကိုမုန္းတီးမႈ ႏွင္႔  ျဗဟၼဏ၀ါဒ ျပန္လည္ ႏိုးထလာခဲ႔ျခင္း

အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္း ၏ ျပင္ပအေၾကာင္းတရားမ်ား အနက္ ျဗဟၼဏ တို႔ ဗုဒၶဘာသာ ကိုမုန္းတီးမႈ သည္ ထိပ္ဆံုးမွ ပါ၀င္ေနသည္။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ လက္ထက္ အခါ ကတည္းက ျဗဟၼဏ တို႔ ႏွင္႔ ထိပ္တိုက္ေတြ႕ ရျခင္းမ်ား ရွိခဲ႔ ေလသည္။ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္တြင္ ပဥၥသာလ ဟူေသာ  ျဗဟၼဏ ရြာနိဂုံးသို႔ ဆြမ္းခံၾကြခဲ႔ ရာ၀ယ္ ဆြမ္းတစ္လုပ္စာမွ် မရခဲ႔ေၾကာင္း မွတ္တမ္းရွိေလသည္။

ျဗဟၼဏ တို႔သည္ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းမ်ား ကို ဦးျပည္းယုတ္ သူေတာင္းစား စသျဖင္႔ ႏွိမ္ခ်ေခၚဆိုမႈ မ်ားရွိခဲ႔ သည္႔ အျပင္

ဗုဒၶ၏ အနတၱ၀ါဒ ကမၼ၀ါဒ အနိႆရ၀ါဒ ႏွင္႔ ပဋိစၥသမုပၸါဒ၀ါဒ မ်ား အေပၚ ျဗဟၼဏ တို႔ မ်က္မုန္းက်ိဳးခဲ႕ေလသည္။ ဗုဒၶ၏ အနတၱ၀ါဒ သည္ ဗုဒၶ၏ အနတၱ၀ါဒ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ၏ အေျခအျမစ္မွ တူးၿဖိဳဖ်က္စီး ခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ ဤမွ် မ်က္မုန္းက်ိဳးခဲ႕ ရျခင္းျဖစ္ပါ၏။ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ေတြးေခၚရွင္ ယာဇညဗာလက် အလိုအရ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းမ်ား ကို အိပ္မက္ထဲတြင္ ဆံုေတြ႕ရလွ်င္ေသာ္ေတာင္ အမဂၤလာႀကီးျဖစ္ေၾကာင္း ဆိုထားပါသည္။

ျဗဟႏၷာရာဒီယ ပူရာဏ္ က်မ္း ျဗဟၼဏတစ္ေယာက္ အတြက္ အႀကီးမားဆံုးေသာ အျပစ္သည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တစ္ဦး၏ ေနအိမ္အတြင္းသို႔ (အတိဒုကၡ ေရာက္ရွိခ်ိန္တြင္၌ပင္) ၀င္ေရာက္မိျခင္းျဖစ္သည္ဟု ဆို၏။ အဂၢနိပူရာဏ္ တြင္ သုေဒၶါဓနမင္း၏သား (ေဂါတမဗုဒၶ) သည္ ျဗဟၼဏ၀ါဒီ မ်ား ကို ေသြးေဆာင္၍ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ျဖစ္ေစခဲ႔ေၾကာင္း ေရးသားပါရွိေလသည္။

ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္တို႔ ကို ႏွိမ္ခ်၍ “ျဖဴစင္ေသာသြား ထိန္းခ်ဳပ္ေသာမ်က္လံုးမ်ား အနီေရာင္သကၤန္းကို၀တ္ဆင္လွ်က္ ဦးျပည္းကတံုး တို႔သည္ ဘာသာေရး အမႈတို႔ ျပဳၾကကုန္၏ ” ဟူ၍ ၀ါယုပူရာဏ္ တြင္ ေရးထား ေလ၏။ ဗိႆႏိုးပူရာဏ္ တြင္မူ ေဂါတမဗုဒၶ သည္ ဖ်ားေယာင္းလွည္႕စားတတ္သူ ဟု စြပ္စြဲထားေပသည္။ ၎ က်မ္းစာ၌ ပင္ ဆက္လက္၍ ေဂါတမဗုဒၶ သည္ ႀကီးမားေသာ အမိုက္အေမွာင္ (မဟာေမာဟ) ျဖစ္သည္ဟူ၍ ရက္ရက္စက္စက္ ေထာမနာျပဳထား ေလ၏။ ေဂါတမဗုဒၶသည္ မညင္းဆဲမႈ (အဟႎသာဓမၼ) ႏွင္႔ ၿငိမ္းေအးမႈ (နိဗၺာန) တရားမ်ားေဟာၾကား၍ ေ၀ဒ ယဥ္ေက်းမႈ အစဥ္အလာမ်ားကို ဖ်က္ဆီးသူ ျဖစ္ၿပီး ဤ ႀကီးမားေသာ အမိုက္အေမွာင္ (မဟာေမာဟ) ၏ ေနာက္လိုက္ (ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား) ကို နတ္ေဒ၀တာမ်ားက အျပစ္ဒဏ္ခတ္လိမ္႔မည္ျဖစ္ေၾကာင္း သတိေပးထားေသး၏။

ျဗဟၼဏ၀ါဒီ ကုမာရိလ သည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို အလြန္ရြံ႕ရွာစက္ဆုပ္မုန္းတီးခဲ႔ေၾကာင္း “ရွေလာက၀ါတၱိက” တြင္ ေဖၚျပထား၏။ ကုမာရိလ သည္ ဥေဇၨနီမင္း ကို ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားအား သတ္ျဖတ္သုတ္သင္ရန္ တိုက္တြန္းခဲ႕ေၾကာင္း (ဤအခ်က္ႏွင္႔ပတ္သက္၍ ပညာရွင္အမ်ား လက္မခံ-ခိုင္လံုေသာသမိုင္း အေထာက္အထား မေတြ႕ ရေၾကာင္း) ကုမာရိလ နည္းတူ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို ခါးခါးသီး မုန္းတီးသူမွာ ေ၀ဒႏၱဒႆနပညာရွင္ ရွန္ကာရ ျဖစ္၏။

ရွန္ကာရ ၏ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို ႏွိပ္စက္ခဲ႔မမႈ မ်ား သမိုင္းတြင္ခဲ႔၏။ သူသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို မတရားလက္နက္ ဓါးလက္နက္ စကားလက္နက္ မ်ားျဖင္႔ တိုက္ခိုက္ခဲ႕သူျဖစ္၏။ ရွန္ကာရသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရဟန္းေတာ္မ်ား ကို မင္းအမိန္႔ အာဏာျဖင္႔ အတင္းအဓမၼ ၀ါဒၿပိဳင္ေစ ရႈံးသူတို႔ ကို ဗုဒၶဘာသာအယူ ကို စြန္႔လႊတ္ေစ မလိုက္နာသူမ်ား ကို ရာဇ၀တ္သားမ်ားပမာ သတ္မွတ္၍ က်က္က်က္ပူေသာ ေထာပတ္ဆီအိုးတြင္ ႏွစ္သတ္ေစျခင္း စေသာ အကုသိုလ္မ်ား က်ဴးလြန္ခဲ႔ ေလသည္။ ထို႕ေၾကာင္႔ တိဗက္အစဥ္အလာ မွတ္တမ္းမ်ား အရ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရဟန္းေတာ္မ်ား သည္ ရွန္ကာရ ၏ အသံကိုၾကားရလွ်င္ပင္ လြန္စြာ ထိတ္လန္႔တုန္လႈပ္ေခ်ာက္ျခားၾကရေၾကာင္း ေရးသားထားသည္ကို ေထာက္ခ်င္႔၍ ရွန္ကာရ ၏ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား အေပၚ ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္ခဲ႔မႈမ်ားကို သိရွိႏိုင္ပါသည္။ ရွန္ကာရ ေရးသားေသာ “ျဗဟၼသုတၱဘာသ” တြင္ ေဂါတမဗုဒၶ သည္ ျပည္သူတို႔၏ ရန္သူ ျဖစ္ေၾကာင္း အတြင္းသေဘာ ၀ိေရာဓိ ဆန္႔က်င္ေနသာ ရႈပ္ရႈပ္ေထြးေထြးတရားမ်ား ကို သာ ေဟာေျပာသူျဖစ္ေၾကာင္း ေဖၚျပထားေလသည္။

ဤသို႔ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို သတ္ျဖတ္ႏွိပ္စက္ေနခဲ႔ သည္႔ တစ္ခ်ိန္တည္းမွာပင္ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ျပန္လည္ ႏိုးထလာခဲ႔ျခင္း လည္း ျဖစ္ေပၚေနခဲ႔၏။ ဥေဒၵါတကာရ ကုမာရိလဘဒၵ ရွန္ကာရ ဥဒါယန ၀ါစာပတိ မိရွရ စေသာ အေက်ာ္ေဒးယ် ျဗဟၼဏပညာရွင္မ်ား ထြန္းေတာက္ ေနခဲ႔ခ်ိန္လည္းျဖစ္ရာ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ကို ပိုမို ခိုင္မာေသာ အေျခခံသစ္မ်ားျဖင္႔ အားယူတည္ေဆာက္ေနခဲ႔ေသာ ကာလ ျဖစ္၏။ ဗုဒၶဘာသာ ကို ေလွာင္ေျပာင္သေရာ္ေလ႔ရွိေသာ ပူရာဏ္ က်မ္းမ်ား ကို ျမင္႔ျမတ္ေသာ မုကၡပတ္ဘာသာေရး က်မ္းစာမ်ား အျဖစ္ တရား၀င္ အတည္ျပဳေပးခဲ႕ သည္ကိုေတြ႕ရ၏။

ဂုတၱေခတ္ ႏွင္႔ ေနာက္ပိုင္းကာလတြင္ ေခတ္စားလာခဲ႔ ၾကေသာ ဘဂ၀တ (ဗိႆႏိုးဂိုဏ္း) ႏွင္႔ သီ၀ဂိုဏ္း တို႔၏ လြမ္းမိုးမႈ မ်ားကလည္း ဗုဒၶဘာသာ ကို မ်ားစြာ ေမွးမွိန္ေစခဲ႔၏။ ဗုဒၶဘာသာ ၏ ေ၀ဒက်မ္းမ်ားအေပၚ မယံုၾကည္မႈ ဇာတ္ခြဲျခားေရး စံနစ္ ကို လက္မခံမႈ ႏွင္႔ ျဗဟၼဏသွ်တၱရ က်မ္းျပဳဆရာတို႔၏ စစ္မွန္ေသာတန္ဖိုးကို လက္မခံျခင္း မ်ားသည္  ဗုဒၶဘာသာ အေပၚ ျဗဟၼဏတို႔ အေနျဖင္႔ ပို၍ မုန္းတီးစရာျဖစ္ခဲ႔၏။ အေသာက ကနိရွက ဟာရွ၀ဒၶန စေသာ ဗုဒၶဘာသာ သာသနာ ျပဳမင္းမ်ားေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ေကာင္းစားခဲ႔စဥ္က ျဗဟၼဏတို႔ အေနျဖင္႔ ေနာက္ဆုတ္ကာ ခပ္ရို႕ရို႕ေလး ေနခဲ႔ ရသည္ကို မေမ႕ႏိုင္ပဲ အသာစီးရခိုက္၀ယ္ ဗုဒၶဘာသာ ကို လက္စားေခ်ေတာ႔၏။ ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ဆန္႕က်င္ေသာ ေ၀ဒက်မ္းမ်ား အေပၚအၾကြင္းမဲ႔ယံုၾကည္မႈ ဇာတ္ခြဲျခားေရးစံနစ္ ႏွင္႕ အိမ္ရာေထာင္ေသာ လူ႕ေဘာင္ဘ၀၏ တာ၀န္ ေက်ပြန္မႈ တရားမ်ား ကို အဓိက ေပၚလြင္ေအာင္ ေဟာေျပာခဲ႔ၾကေလသည္။ ျဗဟၼဏ တို႔၏ တရားဓမၼ ကို ဆန္႔က်င္၍ သမဏလမ္းစဥ္ (အိမ္ယာစြန္႔ခြာေရးလမ္းစဥ္) ကို လိုက္နာက်င္႔သံုးသူတို႔အား ႀကီးေလးေသာ ျပစ္ဒဏ္မ်ား ေပးရန္ သတ္မွတ္ခဲ႔ေလသည္။

(၅) ဗုဒၶဘာသာ ကို ျဗဟၼဏဘုရင္မ်ား၏ ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးမႈ

အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ ဗုဒၶဘာသာ တစ္ျဖည္းျဖည္း ေမွးမွိန္ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ႔ရျခင္း၏ အဓိကအေၾကာင္းတရားမ်ား အနက္ ဗုဒၶဘာသာ ကို ျဗဟၼဏဘုရင္မ်ား၏ ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးမႈသည္ အေရးပါေသာ အေၾကာင္းတရားတစ္ခုျဖစ္ေလသည္။

ရႊင္က်န္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ဗုဒၶဒႆနပညာရွင္ ၀သုဗႏၶဳ ၏ ဆရာ ျဖစ္ေသာ မေနာရ႒ ကို ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် ၏ အႏိုင္က်င္႔ ႏွိပ္စက္မႈ ကို ေဖာ္ျပထား၏။ တစ္ခါက မေနာရ႒ သည္ သူ၏ ဆတၱာသည္ ကို လုပ္အားခ  အဖိုးတစ္သိန္း ေပးသည္ဟူ၏။ ထိုသတင္း ကို ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် ၾကားလတ္ေသာ မေနာရ႒ အေပၚ ႀကီးစြာေသာ မနာလို စိတ္ ျဖစ္ေလသည္။ ၀ိၾကမာဒိတ် သည္ မေနာရ႒ ၏ ဂုဏ္သိကၡာ ကို က်ဆင္းေစလွ်က္ ဗိုလ္ပံုအလည္ တြင္ အရွက္ ရေစရန္ မေနာရ႒ ကို မင္းအမိန္႔အာဏာျဖင္႔ နန္းေတာ္သို႕ ဆင္႔ေခၚေစလွ်က္ မိစၦာ၀ါဒီ (၁၀၀) ျဖင္႔ ၀ါဒ အေျခအတင္ ၿပိဳင္ဆိုင္ ေစခဲ႕၏။ အကယ္၍ ၀ါဒၿပိဳင္ဆိုင္မႈတြင္ ရံႈးနိမ္႕ခဲ႔ပါလွ်င္ အသတ္ခံရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း မတရား အမိန္႔ထုတ္ေလ၏။ မေနာရ႒ သည္ မိစၦာ၀ါဒီ (၉၉) ေယာက္ကို အႏိုင္ယူခဲ႔ၿပီးေသာ အခါ ေကာက္က်စ္ယုတ္မာေသာ ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် သည္ မိစၦာ၀ါဒီ တို႔ ႏွင္႔အတူ ပြဲသဘင္ကို ပ်က္ေအာင္ ဆူညံေသာင္းက်န္းေႏွာက္ယွက္ေစ၏။ ထိုအခါ မေနာရ႒ မိမိ လွ်ာကို ကိုက္ျဖတ္၍ တပည္႕ျဖစ္သူ ၀သုဗႏၶဳအား ဂိုဏ္းဂဏ အားကိုးျဖင္႔ အႏိုင္က်င္႕သူမ်ားအလယ္တြင္ တရားမွ်တစစ္မွန္မႈဟူသည္ မရွိေပ-ဟု စာျဖင္႔ေရးသားေျပာခဲ႔လွ်က္ ကြယ္လြန္ခဲ႔ရေလသည္။ ရႊင္က်န္ က ထပ္ေလာင္းျဖည္႕စြက္ေရးသားခဲ႔ရာတြင္ ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် ထီးနန္းက်၍ သူ႔ အရိုက္အရာ ကို ဆက္ခံေသာ မင္းသစ္ သည္ ပညာရွိပ႑ိတ မ်ားကို ေလးစားမႈ ရွိသူ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶဒႆနပညာရွင္ ၀သုဗႏၶဳ သည္ ထို ဘုရင္၏ လက္ထက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ၏ ဂုဏ္ကို ျပန္လည္ေဆာင္ၾကဥ္းခြင္႔ ရခဲ႔ေလသည္။

ဤ ဇာတ္ေၾကာင္းသည္ ဒ႑ာရီဆန္ဆန္ ျဖစ္ေနေသာ္လည္း တကယ္ျဖစ္ရပ္မွန္ သမိုင္းေနာက္ခံ အေၾကာင္းအရာမ်ားေပၚ အေျခခ့ခဲ႕ပံုရ၏။ ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် ဆိုသူသည္ ေအဒီ (၅) ရာစုကာလ က စိုးစံခဲ႔ေသာ ဂုတၱမင္းဆက္မွ ဘုရင္ ခႏၵဂုတၱ ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း မွန္းဆၾက၏။ ဘုရင္ ခႏၵဂုတၱ သည္ ဗုဒၶဘာသာကို မုန္းတီးသူ အျဖစ္နာမည္ေက်ာ္ခဲ႔၍ သူ႕ နန္းဆက္ကို ဟူဏ (ဟုဏ္း) လူမ်ိဳးတို႔က ဖ်က္ဆီးခဲ႔ၿပီး ေနာက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာကို ေထာက္ပံ႕ခ်ီးေျမာက္ေသာ ဘုရင္ နရသီဟဂုတၱ ဗာလာဒိတ် နန္းတက္ခဲ႔ေလသည္။ နရသီဟဂုတၱ သည္ ဟူဏ (ဟုဏ္း) လူမ်ိဳးတို႔ကို ေမာင္းထုတ္ႏိုင္ခဲ႔၏။

ဗုဒၶဘာသာ ကို ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးမႈအရာတြင္ ျဗဟၼဏဘုရင္မ်ားအနက္ ဟူဏ (ဟုဏ္း) လူမ်ိဳး ဘုရင္ မိဟိရကုလ ျဖစ္၏။ ဤ ဘုရင္၏ ဗုဒၶဘာသာ ကို ရက္စက္စြာ ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးမႈ အေၾကာင္းမ်ားကို ကသၼီရသမိုင္းပညာရွင္ ကာဠာဏ က မွတ္တမ္းတင္းထားခဲ႔သလို ရႊင္က်န္၏ မွတ္တမ္းမ်ား က လည္း ေထာက္ခံအတည္ျပဳေန၏။ မိဟိရကုလ သည္ ငရဲညပည္ကို အစိုးရေသာ ယမမင္းႀကီးႏွင္႔ အလားတူျဖစ္ေၾကာင္း ဤမင္းဆိုးမင္းညစ္၏ အကုသိုလ္ဒုစရိုက္မႈမ်ားကို ေျပာဆိုရေသာ လွ်ာသည္ပင္ ညစ္ေထးယုတ္ညံ႕ရေၾကာင္း ကာဠာဏ က ေရးသားခဲ႔၏။

ကသၼီရသမိုင္းပညာရွင္ ကာဠာဏ ၏ အလိုအရ မိဟိရကုလ သည္ ျဗဟၼဏဘာသာကို မ်ားစြာခ်ီးေျမာက္၍ ျဗဟၼဏပညာရွိ မ်ားကို သူေကာင္းျပဳခဲ႔၏။ မိဟိရကုလ သည္ သီ၀နတ္မင္း ကို ကိုးကြယ္၏။ သူ႕အမည္ မိဟိရ (=မိၾတ) သည္ ေနမင္းနတ္ဘုရားႏွင္႔ ဆက္စပ္မႈရွိေၾကာင္း ေထာက္ဆ၍ ဤအခ်က္မွန္ကန္ေၾကာင္း သက္ေသထူေနပါသည္။ တစ္ခါက ဘုရင္ မိဟိရကုလ သည္ ဗုဒၶဘာသာကို ေလ႔လာသင္ၾကားရန္ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးေစလႊတ္ေပးရန္ ေတာင္းဆိုရာ ၀ါနည္းေသာ ရဟန္းငယ္တစ္ပါးကို သာ ေစလႊတ္ခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာကို မ်ားစြာ အမ်က္သိုခဲ႔သည္ဟုဆိုပါသည္။ မိမိ အုပ္ခ်ဳပ္မင္းလုပ္ေသာ အာဏာစက္ျဖန္႕က်က္ရာ တိုင္းျပည္ၿမိဳ႕ရြာ အႏွံ႔တြင္ လွည္းေနေလွေအာင္းျမင္းေဇာင္းမက်န္ ရွိရွိသမွ်ေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရဟန္းသံဃာေတာ္မွန္သမွ် တစ္ပါးမက်န္ သုတ္သင္သတ္ျဖတ္ရန္ မင္းအမိန္႔အာဏာျပ႒ာန္း ခဲ႔သည္ဟုဆို၏။

ထိုအခါ မဂဓတိုင္းမွ ဗုဒၶဘာသာကို ေထာက္ပံ႕ခ်ီးေျမာက္ေသာ ဘုရင္ နရသီဟဂုတၱ ဗာလာဒိတ် က မိဟိရကုလ ၏ အမိန္႕ ကို ဆန္႕က်င္ကန္႕ကြက္ခဲ႔ သျဖင္႔ မင္းႏွစ္ပါး စစ္မက္ျဖစ္ပြားခဲ႔ရေလသည္။ မိဟိရကုလ စစ္ရႈံး၍ ဘုရင္ နရသီဟဂုတၱ ၏ အက်ဥ္းစံျဖစ္ရေလသည္။ သို႕ေသာ္လည္း အခ်ဳပ္အေႏွာင္မွ လြတ္ေျမာက္၍ မိဟိရကုလ သည္ ကသၼီရတိုင္း သို႔ေရာက္ရွိခိုလႈံခဲ႔၏။ ေက်းဇူးကန္းေသာ မိဟိရကုလ သည္ ကသၼီရ ဘုရင္ကို သတ္ျဖတ္၍ ထီးနန္းကို လုာူခဲ႔ျပန္သည္။ ထိုအခ်ိန္က ကသၼီရတိုင္းတြင္ ဗုဒၶဘာသာထြန္းကားေနဆဲျဖစ္ေလရာ မိဟိရကုလ သည္ ဗုဒၶဘာသာ ကို ဖ်က္ဆီးရန္ အခြင္႔ရေလ၏။ ေက်ာင္းကန္ဘုရားေစတီေပါင္း (၁၆၀၀) ခန္႕ ကို ေျမလွန္ဖ်က္ဆီးခဲ႔၏။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဥပသကာေပါင္း သိန္းသန္းခ်ီ၍ သုတ္သင္သတ္ျဖတ္ခဲ႔၏။ မိဟိရကုလ သည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ သုံးကုေဋခန္႔ သတ္ျဖတ္ၿပီးေနာက္ မိမိကိုယ္လည္း အဆံုးစီရင္လွ်က္ ငရဲလမ္းသို႕ ၾကြျမန္းခဲ႔ေလေတာ႔၏။ မိဟိရကုလ သည္

ဗုဒၶဘာသာ၀င္ တို႔ အထြဋ္အျမတ္ထားရာ ျမတ္ဗုဒၶ၏ သပိတ္ေတာ္ ကိုလည္း ရိုက္ခြဲဖ်က္ဆီးခဲ႔ေၾကာင္း ပု႑ရိကမုခ သုတၱန္တြင္ မွတ္တမ္းတင္ထားေလသည္။

မိဟိရကုလနည္းတူ ဥေဇၨနီမင္း သုဓာ၀န္ ဟူဏ (ဟုဏ္း) လူမ်ိဳး ဘုရင္ ေတာရမာဏ ေဂါဍ ဘုရင္ ရွရွန္က တို႔သည္လည္း ဗုဒၶဘာသာကို အၿငိဳးအေတးႀကီးစြာ တိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးခဲ႔ၾကေသာ ျဗဟၼဏဘုရင္မ်ား ျဖစ္ေလသည္။

(၆) က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာေသာ တူရကီတို႔ ဗုဒၶဘာသာ ကို သုတ္သင္ဖ်က္စီးခဲ႔ၾကျခင္း

ေခတ္ၿပိဳင္ သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ မိုဟာမက္ေဂါရီ ဟူေသာ အာဖဂန္စစ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္သည္္ ေအဒီ ၁၁၉၁ တြင္ အိႏၵိယထဲ ၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ နယ္ေျမမ်ားသိမ္းပိုက္ခဲ႔ ၃ ပံု ၂ ပံု ခန္႔ေသာ နယ္ေျမမ်ား သိမ္းခဲ႔ ရာတြင္ ဗာရာဏသီ ထိ သိမ္းပိုက္ခဲ႔ ဟိႏၵဴ ႏွင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းကန္ ဘုရားမ်ားစြာ မီးရိႈ႕ဖ်က္ဆီးခဲ႕ေသာေၾကာင္႔ ဗာရာဏသီၿမိဳ႕ႀကီး ၁၅ ရက္ တိုင္တိုင္ မီးတဟုန္းဟုန္းေလာင္ကၽြမ္းခဲ႔ေၾကာင္း ေဖၚျပထား၏။

တူရကီစစ္သည္တို႔ ဖ်က္ဆီးခဲ႔ေသာ ဗုဒၶဘာသာ သာသနိက အေဆာက္အအံုမ်ားမွာ

·         မိဂဒါ၀ုန္မွာ ေစတီငယ္ ၅၂ ဆူ ေက်ာင္းတိုက္ေပါင္း ၄၅

·         မိဂဒါ၀ုန္မွာ ေက်ာက္ ခႏၱီ ေစတီ ႏွင္႔ ကစ္တိုးေက်ာင္းေတာ္ႀကီး

·         မိဂဒါ၀ုန္မွာ ရွိေသာ ဓမၼာရာဇိက ေစတီေတာ္ႀကီး

·         မိဂဒါ၀ုန္မွာ နႏၵိယ ေက်ာင္းေတာ္ ဓမၼစကၠဇိန၀ိဟာရ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီး

·         မိဂဒါ၀ုန္မွာ ရွိေသာ ဓေမၼခ ေစတီႀကီး

·         ကုသိနာရုံ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီး

·         သာ၀တၳိ ႏွင္႔ ပါဋလိပုတ္ မွ ေက်ာင္းတိုက္မ်ား

·         ရာဇၿဂိဳဟ္ မွ ေ၀ဠဳ၀န္ေက်ာင္းေတာ္ ႏွင္႔ ပိပၸလိလိုဏ္ဂူ

တူရကီစစ္သည္တို႔၏ က်ဴးေက်ာ္စစ္ပြဲမ်ား သည္ ဟိႏၵဴဘာသာေၾကာင္႔ အင္အားခ်ိနဲ႔ေနၿပီျဖစ္ေသာ ဗုဒၶဘာသာ ကို အၿပီးသတ္ထိုးႏွက္ခ်က္ေပးခဲ႔ ေလသည္။ တူရကီတို႔ က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာခ်ိန္ ေအဒီ ၁၀၀၀ ၀န္းက်င္ခန္႔တြင္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ အလြန္အားနည္းေနခဲ႔ အဆံုးသတ္လုနီးအေျခကို ေရာက္ေနေသာ အေနအထားျဖစ္ေလသည္။

အိႏၵိယျပည္ ေျမာက္ပိုင္းမွ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးမ်ား တကၠသိုလ္ ႀကီးမ်ားသည္ ထင္းရွားစြာတည္ေနေသာ ပစ္မွတ္မ်ားျဖစ္ခဲ႔ တိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးခံခဲ႕ရ၏။ စူလတန္ မာမြတ္ ရွာဘဒၵင္ ဂိုရီ (Mahmud Shabuddin Ghori (Muhammad Ghori-1162–1206) သည္ ၁၁၉၇ တြင္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ကို၎ ၁၂၀၃ တြင္ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ ကို၎ မီးရိႈ႔ဖ်က္ဆီးခဲ႔ ၏။ ဗုဒၶဘာသာသည္  ဟိႏၵဴဘာသာကဲ႔ သို႔ ရပ္ရြာအေျချပဳဘာသာ မဟုတ္ပဲ တကၠသိုလ္ႀကီးမ်ားကို အေျချပဳေသာ ဘာသာျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးမ်ား တကၠသိုလ္ ႀကီးမ်ား ပ်က္စီးသည္ႏွင္႔ တမဟုတ္ခ်င္းခ်ဳပ္ၿငိမ္းခဲ႔ရ ေလေတာ႔၏။

အိႏၵိယမဟာယာနဗုဒၶဘာသာသမိုင္း အႏွစ္ခ်ဳပ္သံုးသပ္ခ်က္

ဘီစီ (၂) ရာစုခန္႔တြင္ အစပ်ိဳးခဲ႔လွ်က္ ေအဒီ (၂) ရာစုတြင္ အထင္အရွားေပၚထြန္းလာခဲ႔ေသာ အိႏၵိယမဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ သည္ ႏွစ္ေပါင္း (၁၀၀၀) ခန္႔ တိုးတက္ထြန္းကားခဲၿပီးေနာက္တြင္ အမ်ိဳးမ်ိဳးအဖံုဖံုေသာ အတြင္းရန္အျပင္ရန္ တို႔ေၾကာင္႔ခ်ဳပ္ၿငိမ္းခဲ႔ ရေလသည္။ အိႏၵိယ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ ႏွစ္ေပါင္း (၁၀၀၀) သမိုင္း ကို အႏွစ္ခ်ဳပ္သံုးသပ္ၾကည္႔ပါလွ်င္ ေအာက္ပါ အခ်က္မ်ားကို ေတြ႕ရေပမည္။

(၁) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ထြန္းၿငိေတာ္မူခဲ႔ေသာ သစၥာအလင္းေရာင္ ကို ေထာင္စုႏွစ္တစ္ခုတိုင္ အိႏၵိယျပည္ေျမေပၚ၌ ဆက္လက္ထြန္းလင္းေတာက္ပေစႏိုင္ခဲ႔သည္။ ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ သည္ သာသနာျပဳမင္းမ်ား မရွိသည္႔ေနာက္ ဘီစီ (၂) ရာစု၀န္းက်င္တြင္ အိႏၵိယျပည္ေျမေပၚ၌ ဆက္လက္မေတာက္ပႏိုင္ေတာ႔ပဲ မ်ားစြာ အားေလွ်ာ႕ခဲ႔သည္။ ရွင္မဟိႏၵ အမွဴးျပဳေသာ သာသနာျပဳရဟန္းေတာ္မ်ားစြာ၏ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေၾကာင္႔ ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ သည္ သီဟိုဠ္ကၽြန္းႏွင္႔ အျခားအေရွ႕ေတာင္အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ဓမၼလင္းေရာင္ျခည္ ကို ေဆာင္ႏိုင္ခဲ႔ေပသည္။ အိႏၵိယျပည္ေျမေပၚ၌ ဆက္လက္က်န္ရစ္ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ရံဖန္ရံခါ သာသနာျပဳမင္းမ်ား ႏွင္႔ ႀကံဳေတြ႕ခဲ႔ရသလို ဗုဒၶဘာသာ ကို ႏွိပ္စက္ဖ်က္ဆီးေသာ မင္းဆိုးမင္းညစ္မ်ား၏ ဓါးထက္မႈ ကိုလည္းခံခဲ႔ရသည္။ သီဟိုဠ္ကၽြန္းႏွင္႔ အျခားအေရွ႕ေတာင္အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သာသနာျပဳမင္းမ်ား ႏွင္႔ အဆက္မျပတ္ ႀကံဳေတြ႕ကာ ခ်ီးေျမာက္ေထာက္ပံ႕မႈေၾကာင္႔ ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ သည္ မ်ားစြာစည္ပင္တိုးတက္ခဲ႔ခ်ိန္တြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ျဗဟၼဏပညာရွိပ႑ိတမ်ား၏ ထိုးႏွက္ေ၀ဖန္မႈကို အလူးအလဲခံစားခဲ႔ရပံုေပၚသည္။

ျဗဟၼဏဘာသာ ႏွင္႔ အၿပိဳင္ သာသနာျပဳ ရင္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ အေပၚယံေၾကာသေဘာ အရ မိမိ၏ ၿပိုင္ဘက္ႏွင္႔ တစ္ျဖည္းျဖည္း ဆင္တူလာခဲ႔သည္ကို ေတြ႕ရ၏။ ယင္းအခ်က္သည္ပင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ အတြက္ အားနည္းခ်က္ျဖစ္ေစခဲ႔သည္ကို သမိုင္းအရ ေတြ႕ရပါသည္။

(၂) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ အိႏၵိယျပည္၏ ပညာေရး ႏွင္႔ ဘာသာေရးဒႆနပညာရပ္ မ်ား ကို မ်ားစြာ တိုးတက္ေစ ခဲ႔ သည္။ အထက္တြင္ ေရးသားေဖၚျပခဲ႔ၿပီးေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ား အစီအရီ ေပၚထြန္းခဲ႕ျခင္းက ဤအခ်က္ ကို မီးေမာင္းထိုးျပ ေနေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာ သုတၱန္မ်ား ကို အဖြင္႔ အ႒ကထာဋီကာမ်ား ေရးသားျပဳစုဖြင္႔ဆိုေတာ္မူခဲ႔ၾကေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ားစြာ ၏ အလြန္ႀကီးမားေသာ ဥာဏ္ပညာႏွင္႔ ဇြဲလံု႔လ ၀ီိရိယ တို႔ေၾကာင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တိုးတက္ပြင္႔လန္းခဲ႔ ရသည္ဟုဆိုလွ်င္ မွားအံ႔မထင္ေပ။  နာဂဇၨဳန၊အရိယေဒ၀၊ အသဂၤ၊ ၀သုဗႏၶဳ၊ ဗုဒၶပါလိတ၊ ဘာ၀၀ိေ၀က၊ စႏၵကိတၱိ၊ ဒိႏၷာဂ၊ ဓမၼကိတၱိ၊ သႏၱိေဒ၀၊သႏၱရကၡိတ စသည္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ားစြာ တို႔၏ အမည္နာမ မ်ားသည္ အိႏၵိယျပည္၏ ပညာေရး ႏွင္႔ ဘာသာေရးဒႆနပညာရပ္ ဆိုင္ရာ သမိုင္းေက်ာက္သားျပင္ထက္ ကမၺည္းတင္ႏိုင္ခဲ႔ေသာ အမည္နာမ မ်ား ျဖစ္ၾကပါသည္။ ျဗဟၼဏဘာသာ သည္ပင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ တိုးတိုက္ထိေတြ႕ အားၿပိဳင္ခဲ႔မႈ မ်ားေၾကာင္ ႔  မ်ားစြာ ေျပာင္းလဲခဲ႔ရပါသည္။ ရွန္ကာရာစာရိယ ကဲ႔ သို႔ေသာ ေ၀ဒႏၱပညာရွင္ မ်ိဳးုသည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ အေထာက္အပံ႕ေက်းဇူးမရွိပဲ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္စရာ အေၾကာင္းမရွိေပ (ရွန္ကာရာစာရိယ ကို ျဗဟၼဏဘာသာ၀င္ေယာင္ေဆာင္ထားေသာ ဗုဒၶ၀ါဒီ ဟု စြပ္စြဲခဲ႔ၾကသည္ကို ေထာက္၍ ဤ အခ်က္ မွန္ကန္ေၾကာင္း သိႏိုင္ပါ၏) ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာသည္  ျမတ္ဗုဒၶ ေပးခဲ႔ေသာ ဓမၼအေမြကို အထိခိုက္အပြန္းပဲ႕မခံပဲ ထိန္းသိမ္းေစာင္႔ေရွာက္ ႏိုင္ခဲ႔ သည္ဟုဆိုပါလွ်င္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ျမတ္ဗုဒၶ ေပးခဲ႔ေသာ ဓမၼအေမြကိုအရင္းတည္၍ ဆပြားတိုးတက္ ျပည္႕စံုေအာင္ ထူေထာင္ခ်ဲ႕ထြင္ႏိုင္ခဲ႔သည္ ဟု ဆိုရမည္ျဖစ္သည္။ ဤအခ်က္သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ဒႆနအျမင္ ႏွင္႔ ဓမၼ က်င္႕စဥ္မ်ား အေၾကာင္း ဆက္လက္ေလ႕လာလွ်င္ ပိုမို၍ ပီျပင္ထင္ရွားလာေပလိမ္႔မည္။

(၃) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ ေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ သည္ သာမန္ ကမၼ႒ာန္းအေျချပဳဘာသာတရား (Yogic/Ascetic Religion) အျဖစ္မွ လူအမ်ားႏွင္႔သက္ဆိုင္ေသာ ေလာကီလြန္ဘာသာတရားႀကီးတစ္ခု  (Transcendental/Theistic Religion) အျဖစ္သို႔ ေရာက္ရွိခဲ႔ေလသည္။ အိႏၵိယျပည္ အေနာက္ေျမာက္ပိုင္းေဒသတြင္ ဂရီဘုရင္ခံမ်ား အုပ္စိုးခဲ႕ခ်ိန္က စ၍ ဂႏၶာရတိုင္း တြင္ ဗုဒၶ ရုပ္ပြားဆင္းတုမ်ား စတင္ ထုလုပ္ကိုးကြယ္ခဲ႔ၾကေလသည္။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္ေတာ္စဥ္ ႏွင္႕တကြ ဇာတကစာေပ အ၀ဒါနစာေပ တို႔ သည္ ပန္းပု ပန္းခ်ီ ျပဇာတ္စာေပ အႏုပညာရွင္ တို႕ ကို ဆြဲေဆာင္ခဲ႔၏။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္ အႏုပညာရွင္တို႔၏ ဖန္တီးမႈ လက္ရာေၾကာင္႕ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာအယူအဆမ်ား သည္ သာမန္ျပည္သူမ်ား အတြင္းသို႔ နက္ရိႈင္းစြာ စိမ္႔၀င္ပ်ံ႕ႏွံ႕ခဲ႔ပါသည္။ ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္မႈ  ဗုဒၶရုပ္ပြားဆင္းတု ေတာ္မ်ား ေဗာဓိသတၱရုပ္ပြားေတာ္မ်ား ထုလုပ္မႈေၾကာင္႔ ပဋိမာသိပၸံပညာ (Buddhist Iconongraphy) လည္း မ်ားစြာ တိုးတက္ခဲ႔ေလသည္။ ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္မႈ  ဗုဒၶပြားဆင္းတုေတာ္မ်ား ေဗာဓိသတၱရုပ္ပြားေတာ္မ်ား ထုလုပ္ကိုးကြယ္မႈသည္ ျဗဟၼဏဘာသာ၀င္မ်ား အၾကားတြင္ပင္ ထိုးေဖါက္ကာ ဟိႏၵဴနတ္ကြန္းမ်ား နတ္ေဒ၀တာ ရုပ္ပြားဆင္းတုမ်ား ကို ထုလုပ္ကိုးကြယ္ၾကေလသည္။

ဤသို႔ ေသာ ရုပ္ပြားတင္းတုမ်ား ကိုးကြယ္ျခင္းႏွင္႔ သာသနိကအေဆာက္အအံုမ်ား ေဆာက္လုပ္ႏိုင္ခဲ႔ျခင္းေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ၏ ခက္ခဲနက္နဲေသာ ဓမၼသေဘာမ်ားတြင္ ဥာဏ္ျဖင္႔ မသက္၀င္ မထိုးထြင္းႏိုင္ေသာ ဥပသကာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔ အတြက္ ဘာသာေရးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ တက္တက္ၾကြၾကြ ပါ၀င္ခြင္႕ ရခဲ႕သည္။ သာသနာ႕ ဒါယကာခံယူၾကေသာ မင္းမ်ား အေနႏွင္႔  မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ပ်ံ႕ႏွံ႕ေရာက္ရွိ ရာတြင္ ႀကီးက်ယ္ခမ္းနားေသာ သာသနိကအေဆာက္အအံုမ်ား ေဆာက္လုပ္ႏိုင္ခဲ႕ ၾကေလသည္။ ဘာမီယန္ေဒသ မွ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ႀကီး ဂ်ာဗားကၽြန္းမွ ေဗာေရာဗုေဓါ ပုထိုးေတာ္ႀကီး အိႏိၵယႏိုင္ငံမွ အာဂ်န္တာ ႏွင္႕ ဧလိုရာ လိုဏ္ဂူႀကီးမ်ားမွ နံရံေဆးေရးလက္ရာမ်ား ကို ၾကည္႔လွ်င္ ထိုအခ်က္သည္ အလြန္ထင္ရွားေနပါသည္။

(၄) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ထြန္းကားလာခဲ႔ျခင္းသည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ႏိုင္ငံေရး ႏွင္႔ လူမႈေရး အယူအဆမ်ား အေပၚမ်ားစြာ လြမ္းမိုးခဲ႔ သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ မူလဗုဒၶ၀ါဒ သည္ အိႏိၵယ ေျမာက္ပိုင္းမွ ဂဏ ဒီမိုကရက္တစ္ ႏိုင္ငံ ငယ္ေလးမ်ား၏ မိုဒယ္ အတိုင္း နမူနာယူၿပီး သံဃအဖြဲ႕အစည္းကို ထူေထာင္ခဲ႔ သည္႕ အျပင္ ရွင္ေတာ္ ဗုဒၶ က အဖြဲ႔အစည္းတို႔ မဆုတ္ယုတ္ေၾကာင္း အပရိဟာနိယတရား (၇) ပါး ကို ေဖၚထုတ္ခဲ႔ သည္။ မိမိ ၏ သံဃအဖြဲ႕အစည္း သည္လည္း မဆုတ္ယုတ္ေၾကာင္း အပရိဟာနိယတရား (၇) ပါး ကို က်င္႕သံုးၾကလွ်င္ သာသနာ အဓြန္႔ရွည္စြာ တည္ႏိုင္ေၾကာင္း ေဟာၾကားခဲ႕သည္။ မူလဗုဒၶ၀ါဒ သည္ သီလ ျဖဴစင္မႈ ကို အေျခခံေသာ ဒါနအားျဖင္႔ ပိုင္ဆိုင္မႈ ကို မွ်ေ၀ခံစားေသာ အဆင္႔ျမင္႔လူ႕ေဘာင္အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု ၏ စံနမူနာ ကို ျပသခဲ႔ သည္။ ႏိုင္ငံေရး ႏွင္႔ လူမႈေရး က႑မ်ား တြင္

ရာဇဓမၼ (၁၀) ပါး ႏွင္႔ အတူ ႏိုင္ငံ အာဏာစီးဆင္းပံု ကို အမ်ားတင္ေျမာက္သည္႕ သမၼတ မင္း စနစ္ အစျပဳပံု ကို ညြန္ျပခဲ႔ ျခင္း အားျဖင္႔ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ၏ ဇာတ္ (၀ဏၰ) ခြဲျဖားေရး၀ါဒ ကို ထိုးႏွက္ခဲ႔ သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ မဂၤလသုတ္ သဂၤါေလာ၀ါဒသုတ္ စသည္တို႕တြင္ လူမႈေရး လမ္းညြန္ခ်က္မ်ား ကို ညြန္ျပခဲ႔ ရာ ေနာက္ပိုင္ေခတ္ နီတိ သွ်တၱရ က်မ္းမ်ား ကို လႊမ္းမိုးခဲ႕ေလသည္။

အမၺတၱသုတ္တြင္ ျဗဟၼဏ အႏြယ္တို႕၏ ယုတ္ညံ႕ေသာ မ်ိဳးဆက္ အေၾကာင္း ကို ေဟာခဲ႔သည္႔ အျပင္ ေဒါဏပုဏၰား ကို ေဟာၾကားရာတြင္ ျဗဟၼဏ (၅) မ်ိဳး အေၾကာင္း ႏွင္႔ ေခတ္ၿပိဳင္ျဗဟၼဏ မ်ားသည္ အနိမ္႔ဆံုး အဆင္႔ ကို ပင္မမွီေၾကာင္း ေထာက္ျပခဲ႕သည္။ ထူးျခားေသာ အခ်က္မွာ ေမြးရာဇာတိအားျဖင္႔ လူသား၏ အလုပ္အကိုင္ကိုမသတ္မွတ္ပဲ မိမိ၏ စြမ္းေဆာင္ႏိုင္ရည္ေပၚ အေျခခံ၍ အလုပ္အကိုင္ အဆင္႕အတန္းကြဲျပားမႈ ကို သတ္မွတ္ေသာ အယူအဆ ကို ေဖၚထုတ္ခဲ႔ သည္။ ေရွးအက်ဆံုးေသာ မယ္ရစ္တိုကေရစီ (meritocracy) ေခၚ ေတာ္သူအုပ္စိုးေရး၀ါဒ ကို စတင္ခဲ႔သည္ဟုပင္ ဆိုႏိုင္ေလသည္။

ဆုန္ဂမင္းဆက္ ကို ထူေထာင္ခဲ႕ေသာ ပုရွမိၾတဘုရင္ကဲ႕သို႕ေသာျဗဟၼဏဇာတ္အႏြယ္၀င္မ်ားပင္ မင္းအျဖစ္ကို ရႏိုင္လာခဲ႔ ေကာတိလ် ၏ အတၳသွ်တၱရ ရုျဒဒါမန္ဘုရင္ ေရးထိုးေသာ ဂ်ဴနာဂါရွ္ေက်ာက္စာ မ်ား အရ ေအဒီ ၁၂ ရာစုထိ အခ်ိဳ႕ေသာ ျပည္နယ္မ်ားတြင္ အမ်ားတင္ေျမာက္သည္႕ သမၼတ မင္း စနစ္ က်င္႕သံုးဆဲျဖစ္ေၾကာင္း အေထာက္အထားမ်ား ေတြ႕ရ ပါသည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ ေဗာဓိသတၱပါရမီျဖည္႕ေသာလမ္းစဥ္ သည္ ဘုရင္မ်ားစြာ ကို ဘုရားေလာင္းမ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္ေစခဲ႔ၿပီး ႏိုင္ငံသားမ်ား ကို တရားႏွင္႔အညီ စီရင္အုပ္ခ်ဳပ္ေစႏိုင္ခဲ႕သည္။ မင္း အျဖစ္ တာ၀န္ယူရျခင္း သည္ ေဗာဓိသတၱပါရမီျဖည္႕ေသာလမ္းစဥ္ ၏ အသြင္ျဖစ္ေၾကာင္းခံယူခဲ႕ၾကသည္ ကို ေတြ႕ရသည္။ အေသာကမင္းႀကီးမွစ၍

ကနိရွက ကရိရွန ဗုဒၶဂုတၱ တထာဂတဂုတၱ နရသီဟဂုတၱဘာလဒိတ် ပုဏၰ၀ါမန္(မဂဓတိုင္း) ရာဇဘာတ (၀ဂၤတိုင္း) ရာဂ်၀ဒၶန ဟာရွ၀ဒၶန (ဌာေနသြာရ) ဒရူ၀ါေသန သီလဒိတ် (မာလႅ၀) ေမဃ၀ါဟန (ကသၼိရတိုင္း) သုဘာကရ (ၾသရိႆ) စေသာ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ မင္းအေပါင္းသည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ လမ္းျပဦးေဆာင္မႈ ျဖင္႔ တိုင္းႏိုင္ငံ စည္ပင္ သာယာ၀ေျပာေအာင္ အုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္ခဲ႔ၾကသည္႔အျပင္ သာသနာကိုလည္း မ်ားစြာ ေထာက္ပံ႔ခ်ီးေျမာက္ခဲ႔ၾကေလသည္။

အေသာကမင္းႀကီးလက္ထက္မွစ၍ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဘုရင္မ်ားသည္ ေလာကေရး ႏွင္႔ ဓမၼေရးကို ခြဲျခားထားေသာ စံနစ္ႏွင္႕  ဘာသာေရး အယူ၀ါးေပါင္းစံု ကို တစ္ေျပးညီ သေဘာထားႀကီးစြာ မွ်တစြာ အုပ္ခ်ဳပ္မႈကို စံျပေဖၚေဆာင္ သည္ကို ေတြ႕ ရသျဖင္႔ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဘုရင္မ်ားသည္ ဘာသာေရးလြတ္လပ္ခြင္႔ ကို ေကာင္းစြာက်င္႔သံုးခဲ႕ၾကပံုရပါသည္။ ဘာသာေရး ႏွိပ္စက္သတ္ျဖတ္မႈမ်ားျပဳခဲ႕ေသာ ျဗဟၼဏဘုရင္ မင္းဆိုးမင္းညစ္မ်ား ကဲ႕သို႔ေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဘုရင္ တစ္ပါးတစ္ေလမွ် အိႏိၵယႏိုင္ငံ၏သမိုင္းမွတ္တမ္းတြင္ မေတြ႕ ရသည္ကိုေထာက္ဆ၍ လြတ္လပ္ျခင္း မွ်တျခင္း ခ်စ္ၾကည္စြာ အတူတကြေနထိုင္ျခင္း အၾကမ္းမဖက္ျခင္း စေသာ တန္ဖိုးမ်ားမွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ မဟာကရုဏာတန္ဖိုး ကို အေျခခံခဲ႕ေၾကာင္း ထင္ရွားေနပါသည္။

မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ အျမင္၌ သံဃာ အဖြဲ႕အစည္း ဟူသည္ အိမ္ရာမေထာင္ေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား ကိုသာ ဆိုသည္မဟုတ္ပဲ ရတနား(၃)ပါး ႏွင္႔တကြ ျမတ္ဗုဒၶ၏ အဆံုးအမ၌ တည္သူအားလံုး ပါ၀င္ ေၾကာင္း က်ယ္ျပန္႕စြာ အနက္ဖြင္႔ဆိုခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ ဘာသာေရးယံုၾကည္မႈ ကို အေျခခံ၍ ေကာင္းျမတ္ေသာ လူ႕ေဘာင္ေလာက တည္ေထာင္ ႏိုင္ေၾကာင္း လက္ေတြ႕ျပသႏိုင္ခဲ႔ ပါသည္။

ေရွးေဟာင္း အိႏၵိယႏိုင္ငံမွ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္းသည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ အတြက္ ႀကီးမာလွေသာ ဘာသာစာေပယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ဆံုးရႈံးမႈႀကီးတစ္ရပ္ျဖစ္သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ႔ေသာ္လည္း အိႏၵိယႏိုင္ငံ ျပင္ပတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ မ်ိဳးေစ႕မ်ား က ဆက္လက္ရွင္သန္ခဲ႔၏။ ေအဒီ(၁) ရာစုတြင္ တရုပ္ျပည္သို႔၎ ေအဒီ (၄) ရာစုတြင္ ကိုရီးယားျပည္သို႔၎ ေအဒီ (၆) ရာစုတြင္ ဂ်ပန္ျပည္သို႔၎ ေအဒီ (၇) ရာစုတြင္ အင္ဒိုနီးရွား (ဆုမားၾတား ႏွင္႔ဂ်ာဗား) သို႔၎ ေအဒီ (၈) ရာစုတြင္ တိဗက္သို႕၎ အသီးသီး ေရာက္ရွိ ခဲ႔ ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဆိုင္ရာ တိုင္းျပည္ အသီးသီးမ်ား ေနာက္ခံအမ်ိဳးသားယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ႕မ်ားႏွင္႔ ေလွ်ာ္ညီစြာ ေပါင္းစပ္ဖြဲ႕စည္း လွ်က္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ အသြင္သစ္မ်ား ဖူးပြင္႔ေ၀ဆာ ထြက္ေပၚလာခဲ႔ေၾကာင္းေတြ႕ ရပါသည္။

---

[1] MacQueen 2005a: 313; 1981: 304

[2] Paul Harrison (2003: esp. 117–22)

[3] What I am suggesting here, then, is a convergence of meditation and textual transmission in the forest environment, stimulated into a new burst of creativity as a result of a technological development, the advent of writing. Here the specific circumstances of the real world combine with visions in deep states of meditation or dream to transform received oral tradition into a new kind of Buddhism. The resulting revelations are not completely novel, but deeply conditioned by context and by tradition. Although dismissed as poetic fabrications . . . or even demonically inspired nonsense by their opponents . . . they are in fact creative recasting of material already accepted as authentic buddhavacana [‘words of the Buddha’] by the wider community. (Harrison-2003: 142):

[4] I-tsing pp-6-7,